Η άμπελος στη Μυθολογία, στην Αγία Γραφή και την Σύγχρονη εποχή
10 Ιουλίου 2021Η Άμπελος και ο οίνος στην Μυθολογία και την ιστορία
Η καταγωγή του αμπελιού ως φυτού, είναι παλαιότερη του ανθρώπου. Από τις πολικές χώρες, προ των παγετώνων, μετατοπίσθηκαν σε περιοχές με εύκρατο κλίμα και κυρίως στον Καύκασο που θεωρείται η πατρίδα τους, στη Μεσοποταμία και στην αρχαία Αίγυπτο.
Η γέννηση του κρασιού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στο μύθο της Κιβωτού του Νώε αναφέρεται ότι ένας τράγος που έφαγε σταφύλια, άρχισε να χοροπηδάει, στοιχείο που έκανε τον Νώε να προχωρήσει στην πρώτη παρασκευή κρασιού. Τουλάχιστον πριν 2000 χρόνια π.Χ. ξεκίνησε η παρασκευή κρασιού. Η αρχαιότερη νομοθεσία για το κρασί γράφτηκε το 1700π.Χ. από τον Βαβυλώνιο Βασιλιά Χαμουραμπί.
Το κρασί για μας τους Έλληνες, εκτός του ότι συμπεριλαμβάνεται στα πέντε βασικά στοιχεία της διατροφής μας μαζί με το νερό, το αλάτι, το λάδι και τα δημητριακά (ή μάλλον ακριβώς γι’ αυτό) συνδέθηκε στενά και με τον πολιτισμό και με τη θρησκεία μας.
Το κρασί του Οδυσσέα, με το οποίο μέθυσε τον Κύκλωπα, ήταν ο οίνος του Μάρωνα, που ήταν πολύ γλυκός και δεν περιείχε μόνο πολλά σάκχαρα 400γρ./λίτρο, αλλά ήταν και υψηλόβαθμος (16 βαθμούς οινόπνευμα). Ο πράμνειος οίνος ήταν ένας οίνος στυφός, ένα μ π ρ ο ύ σ ι κ ο κρασί, όπως λέμε σήμερα.
Οι Έλληνες στα συμπόσια συνήθιζαν να πίνουν το κρασί αναμεμειγμένο με νερό (κεκραμένο). Από την «κράσι», δηλαδή την ανόμειξη, προήλθε και η λέξη «κρασί». Το κρασί χωρίς νερό ονομάζονταν ά κ ρ α τ ο ς οίνος.
Στην Ελλάδα, οι ευνοϊκές εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες επέτρεψαν την ευρεία διάδοση της καλλιέργειας του αμπελιού από πολύ νωρίς, η μεγαλύτερή όμως ανάπτυξη σημειώνεται μεταξύ του 13ου και του 11ου π.Χ. αιώνα. Καλλιεργούσαν αμπέλια και παρήγαγαν ονομαστά κρασιά για το εξαγωγικό τους εμπόριο.
Μύθοι για το αμπέλι
Θεός του αμπελιού για τους αρχαίους ήταν ο Διόνυσος , ο οποίος απήχθη από Ετρούσκους πειρατές στο δρόμο του για την Ιταλία. Φανέρωσε όμως τη θεϊκή του υπόσταση φυτεύοντας μέσα στο πλοίο ένα αμπέλι, που αναρριχήθηκε στο κατάρτι, και μετατρέποντας τους πειρατές σε δελφίνια.
Κατά την μυθολογία, ο Στάφυλος ήταν γιος του Διονύσου και της Αριάδνης, και βοσκός του βασιλιά Οινέα. Ο Στάφυλος, βόσκοντας το κοπάδι του παρατήρησε μια γίδα που έτρωγε ένα παράξενο καρπό και πάχαινε περισσότερο από τις άλλες. Το βοσκόπουλο έκοψε από αυτό το καρπό και πήγε στον αφέντη του για να τον δοκιμάσει. Ο Οινέας ενθουσιάστηκε με την γεύση του καρπού και του έδωσε το όνομα του βοσκού Στάφυλου, δηλαδή Σταφυλή. Το μεθυστικό ποτό που βγήκε από το χυμό του σταφυλιού, πήρε το όνομα του βασιλιά Οινέα και ονομάστηκε Οίνος.
΄Ενας άλλος μύθος λέει: Ο Διόνυσος είχε στην ακολουθία του έναν όμορφο νέο, τον Άμπελο. Μια μέρα, ο Άμπελος, καθώς έτρεχε καβάλα πάνω σε έναν άγριο ταύρο, έπεσε και σκοτώθηκε. Τότε ο Διόνυσος παρακάλεσε το Δία να τον μεταμορφώσει σε φυτό, δηλαδή το αμπέλι.
Το δράμα, κορυφαία έκφραση της εποχής, γεννήθηκε από τον Διονυσιακό διθύραμβο. Έντονο διονυσιακό χαρακτήρα είχαν και οι πολυάριθμες γιορτές, όπως τα αφιερωμένα στο Διόνυσο «Μικρά Διονύσια» και «Μεγάλα Διονύσια», στα οποία γίνονταν και θεατρικοί αγώνες.
Τα συμπόσια, που γίνονταν με πόση κρασιού αραιωμένου με νερό, ήταν ευκαιρία για πνευματικές συζητήσεις και ανταλλαγή ιδεών. Ο κοινός πολίτης της αρχαιότητας βουτούσε κάθε πρωί το ψωμί του στο κρασί, είναι το λεγόμενο «κρασοβρόχι», συνήθεια που υπήρχε μέχρι πρότινος σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας και στα μοναστήρια μετά την Θεία Κοινωνία. Αυτή ήταν η μοναδική στιγμή της ημέρας που έπινε άκρατο τον οίνο του, χωρίς δηλαδή να τον αραιώσει με νερό.
Η άμπελος και ο οίνος στην Αγία Γραφή
Ο οίνος στην Παλαιά Διαθήκη
Πριν να γίνει η συντέλεια του κόσμου, σύμφωνα με τον προφήτη Ησαΐα, η γη θα υποστεί καταστροφές: Τότε θα πενθήσει ο οίνος, αφού δεν θα υπάρχουν καταναλωτές, θα πενθήσουν τα αμπέλια, αφού δεν θα υπάρχουν τρυγητές και θα αναστενάξουν από πόνο όλοι αυτοί που ευφραίνονταν η ψυχή τους με τον οίνο. Παντού θα απλώνεται θρήνος για την έλλειψη του οίνου. Θα σταματήσει κάθε χαρά στη γη και θα έχει φύγει κάθε ευφροσύνη από αυτή (24,11). Όλα αυτά είναι συμβολικά.
Ωραίες εικόνες, που εμπλέκεται η άμπελος και ο οίνος με τη Νέα Ιερουσαλήμ, βρίσκουμε και πάλι στον προφήτη Ησαΐα: «Δεν θα δώσει άλλη φορά το σιτάρι και τις τροφές στους εχθρούς της και δεν θα πιουν ξένοι το κρασί της, για το οποίο η Ιερουσαλήμ κοπίασε. (62, 8-9). Και εδώ συμβολικά είναι τα λόγια του προφήτη. Ο Θεός τροφοδοτεί την Εκκλησία με σίτο και οίνο, δηλαδή το σώμα και το αίμα του, και τη διαφυλάσσει με τα μυστήριά της από τους εχθρούς της.
Η άμπελος και ο οίνος στην Καινή Διαθήκη
Είναι πολλές οι αναφορές, που γίνονται στην Καινή Διαθήκη τόσο στο αμπέλι όσο και στο κρασί. Είναι από τα πιο ιερά και τα πιο λειτουργικά για την ζωή της εκκλησίας. Ο σπόρος του σταριού (σίτος) και το ψωμί (άρτος), το αμπέλι (η άμπελος) και το κρασί (οίνος) θεωρούνται στοιχεία όχι μόνο της σωματικής αλλά και της ψυχικής υπόστασης του ανθρώπου. Ο άρτος στηρίζει την καρδιά του ανθρώπου, ο οίνος την ευφραίνει, όπως λέγει ο ψαλμωδός: «οἶνος εὐφραίνει καρδίαν ἀνθρώπου τοῦ ἱλαρῦναι πρόσωπον ἐν ἐλαίῳ, καί ἄρτος καρδίαν ἀνθρώπου στηρίζει» (Ψαλμ 103, 15).
Το αμπέλι και τα κλήματα παίρνουν τεράστια συμβολική σημασία μέσα στη θεία τάξη των πραγμάτων που εγκαινίασε ο Χριστός. Ο αμπελουργός συμβολίζει τον Θεό Πατέρα, το αμπέλι συμβολίζει τον Χριστό, τα κλήματα συμβολίζουν τους μαθητές και ο οίνος το αίμα του Χριστού: «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή, καί ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι. 5 ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τά κλήματα. ὁ μένων ἐν ἐμοί κἀγώ ἐν αὐτῷ, οὗτος φέρει καρπόν πολύν, ὅτι χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν. 6 ἐὰν μή τις μένῃ ἐν ἐμοί, ἐβλήθη ἔξω ὡς τό κλῆμα καί ἐξηράνθη, καί συνάγουσιν αὐτὰ καὶ εἰς τὸ πῦρ βάλλουσι, καί καίεται.(Ιωανν.15, 1-6). Εδώ τονίζεται ότι οι μαθητές και γενικότερα οι άνθρωποι, δεν μπορούν να έχουν ζωή παρά μόνο αν είναι απόλυτα συνδεδεμένοι με το κλήμα, τον Χριστό. Και ακόμη δεν μπορούν να φέρουν καμιά ουσιαστική καρποφορία χωρίς αυτήν την σύνδεση, αλλά αντίθετα μένουν άκαρποι, ξεραίνονται και πετιούνται στην αιώνια κόλαση και καίγονται.
Σε συνέχεια των παραπάνω τονίζονται ότι η βασιλεία των ουρανών, δηλαδή ο βασιλιάς των ουρανών, ο Χριστός, παρομοιάζεται με έναν οικοδεσπότη, ο οποίος φύτεψε αμπελώνα και κάλεσε εργάτες να τον καλλιεργήσουν. Το παράξενο είναι ότι όλοι όσοι δέχτηκαν την πρόσκληση, όλοι αμείφθηκαν: «Ὁμοία γάρ ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν ἀνθρώπῳ οἰκοδεσπότῃ, ὅστις ἐξῆλθεν ἅμα πρωῒ μισθώσασθαι ἐργάτας εἰς τὸν ἀμπελῶνα αὐτοῦ· 3 καὶ ἐξελθὼν περὶ τρίτην ὥραν .. 5 πάλιν ἐξελθὼν περὶ ἕκτην καὶ ἐνάτην ὥραν ἐποίησεν ὡσαύτως. 6 περὶ δὲ τὴν ἑνδεκάτην ἐξελθὼν εὗρεν ἄλλους ἑστῶτας ἀργούς 8 ὀψίας δὲ γενομένης λέγει ὁ κύριος τοῦ ἀμπελῶνος τῷ ἐπιτρόπῳ αὐτοῦ· κάλεσον τοὺς ἐργάτας καὶ ἀπόδος αὐτοῖς τὸν μισθὸν ἀρξάμενος ἀπὸ τῶν ἐσχάτων ἕως τῶν πρώτων». (Ματθ. 20,1-8)
Το ίδιο τονίζει και ο ιερός Χρυσόστομος στον Κατηχητικό Λόγου της ημέρας του Πάσχα: «Εἴ τις ἀπό τῆς πρώτης ὥρας εἰργάσατο, δεχέσθω σήμερον τό δίκαιον ὄφλημα .Εἴ τις μετά τήν τρίτην ἦλθεν, εὐχαρίστως ἑορτασάτω. Εἴ τις μετά τήν ἕκτην ἔφθασε, μηδέν ἀμφιβαλλέτω˙ καί γάρ οὐδέν ζημειοῦται. Εἴ τις ὑστέρησεν εἰς τήν ἐνάτην, προσελθέτω, μηδέν ἐνδοιάζων. Εἴ τις εἰς μόνην ἔφθασε τήν ἐνδεκάτην, μή φοβηθῆ τήν βραδύτητα˙ φιλότιμος γάρ ὤν ὁ Δεσπότης, δέχεται τόν ἔσχατον καθάπερ καί τόν πρῶτον˙ ἀναπαύει τόν τῆς ἐνδεκάτης, ὡς τόν ἐργασάμενον ἀπό τῆς πρώτης. Οὐκοῦν εἰσέλθετε πάντες εἰς τήν χαράν τοῦ Κυρίου ὑμῶν˙ καί πρῶτοι καί δεύτεροι τόν μισθόν ἀπολαύετε».
Σε άλλη παραβολή του Κυρίου, που την γράφει και πάλι ο ευαγγελιστής Ματθαίος, (Ματθ 21, 33-41) μιλάει για άλλον οικοδεσπότη που κάλεσε και αυτός εργάτες στον αμπελώνα του, αλλά αυτοί έδιωχναν τους απεσταλμένους, τους προφήτες, ή τους σκότωναν και μάλιστα αποπειράθηκαν να σκοτώσουν και τον υιό του οικοδεσπότη, τον Χριστό. Υπάρχουν δε και άλλες αναφορές σε αμπελώνες, που δηλώνουν πόσο οικεία ήταν τα θέματα αυτά με τα αμπέλια.
Το πιο συγκλονιστικό όμως είναι η παράδοση του μυστηρίου της Θείας Κοινωνίας πριν καν σταυρωθεί ο Χριστός, όπου το κρασί γίνεται το αίμα του Χριστού. «λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι οὐ μὴ πίω ἀπὸ τοῦ γενήματος τῆς ἀμπέλου ἕως ὅτου ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἔλθῃ. 19 καὶ λαβὼν ἄρτον εὐχαριστήσας ἔκλασε καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· Τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου τὸ ὑπὲρ ὑμῶν διδόμενον· τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν. 20 ὡσαύτως καὶ τὸ ποτήριον μετὰ τὸ δειπνῆσαι, λέγων· Τοῦτο τὸ ποτήριον ἡ καινὴ διαθήκη ἐν τῷ αἵματί μου, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον (Λουκ. 22,18-22).
Αλλού πάλι ο λόγος του Χριστού παρομοιάζεται με «οίνον νέον»
σε νέους ασκούς, σε ανανεωμένους ανθρώπους, όχι σε παλαιούς, αμαρτωλούς «οὐδὲ βάλλουσιν οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μήγε, ῥήγνυνται οἱ ἀσκοί, καὶ ὁ οἶνος ἐκχεῖται καὶ οἱ ἀσκοὶ ἀπολλοῦνται· ἀλλὰ βάλλουσι οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς καινούς, καὶ ἀμφότεροι συντηροῦνται.
(Ματθ. 9,17) και (Μαρκ. 2,22) και (Λουκ. 5, 37-38)
Ο οίνος ευλογείται στον εν Κανά Γάμο και γίνεται πηγή χαράς:
« καὶ ὑστερήσαντος οἴνου λέγει ἡ μήτηρ τοῦ Ἰησοῦ πρὸς αὐτόν· Οἶνον οὐκ ἔχουσιν. 4 λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· Τί ἐμοὶ καὶ σοί, γύναι; οὔπω ἥκει ἡ ὥρα μου. 10 καὶ λέγει αὐτῷ· Πᾶς ἄνθρωπος πρῶτον τὸν καλὸν οἶνον τίθησι, καὶ ὅταν μεθυσθῶσι, τότε τὸν ἐλάσσω· σὺ τετήρηκας τὸν καλὸν οἶνον ἕως ἄρτι». Ο οίνος στην παραβολή του καλού Σαμαρείτη γίνεται θεραπευτικό μέσο των πληγών: Σαμαρείτης δέ τις ὁδεύων ἦλθε κατ’ αὐτὸν, καὶ ἰδὼν αὐτὸν ἐσπλαγχνίσθη, 34 καὶ προσελθὼν κατέδησε τὰ τραύματα αὐτοῦ ἐπιχέων ἔλαιον καὶ οἶνον, ἐπιβιβάσας δὲ αὐτὸν ἐπὶ τὸ ἴδιον κτῆνος ἤγαγεν αὐτὸν εἰς πανδοχεῖον καὶ ἐπεμελήθη αὐτοῦ» (Λουκ. 10, 33-34)
Χρειάζεται όμως μετρημένη χρήση του οίνου για την αποφυγή ασωτίας και βλάβης του οργανισμού με τον αλκοολισμό. Εξάλλου και οι αρχαίοι συνιστούσαν μετρημένη χρήση του οίνου και δεν έπιναν ποτέ άκρατο οίνο στα συμπόσια. Όταν πίνεται με μέτρο συμβάλλει στην τόνωση και την ενδυνάμωση του οργανισμού, η κατάχρησή του όμως αποτελεί έκτροπο και ακολασία. Η καταδίκη της μέθης είναι πανάρχαια, από την εποχή του Ομήρου και οι μέθυσοι Κύκλωπες αποτελούν παραδείγματα προς αποφυγήν.
Οι Βυζαντινοί χρόνοι
Ο Διόνυσος, ο θεός της αμπέλου, συγκρούστηκε και νικήθηκε από τον Θεό των Χριστιανών. Όμως στο Βυζάντιο το κρασί ενώνει τη βιβλική και την ελληνική παράδοση. Παρά την εκδίωξη του Διονύσου από τον χριστιανικό αμπελώνα έχει δανείσει σχεδόν όλα τα σύμβολά του στην χριστιανική τέχνη, όπου εμφανίζονται εικόνες με αμπέλια, όπου οι Απόστολοι και οι πιστοί παρουσιάζονται ως κληματίδες και σταφύλια. Από τον 13ο αιώνα, προστάτης της αμπέλου και του οίνου καθιερώθηκε ο Άγιος Τρύφωνας.
Το κρασί κατέχει σημαντική θέση στη Θεία Ευχαριστία. Επιπλέον όμως, λόγω των θεραπευτικών του ιδιοτήτων (ιδίως σε περιοχές όπου το νερό ήταν μολυσμένο) παρουσιάζεται και ως κατεξοχήν πολύτιμο αγαθό, φάρμακο ψυχών και σωμάτων.
Η ΑΜΠΕΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΟΙΝΟΣ ΣΤΗΝ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑ
Δεν είναι μόνο τα κείμενα που εκφράζουν τον συμβολισμό των γεγονότων της Αγίας Γραφής, αλλά διάχυτοι είναι και οι συμβολισμοί στα εκκλησιαστικά τροπάρια. Δύο παραδείγματα είναι αρκετά για να το καταδείξουν:
Τροπάριο (Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως).
«Η άμπελος η θεία, τον ακήρατον βότρυν περκάζουσα[1],
εγγίζει, ήκει του τεκείν, ευφροσύνης οίνον βλύζοντα
και ποτίζοντα ημάς, αυτώ κραυγάζοντας.
Ο των πατέρων Θεός ευλογητός ει »
Μετάφραση
Η θεϊκή άμπελος (Παναγία) που ωριμάζει το αμόλυντο σταφύλι,
πλησιάζει, έρχεται για να γεννήσει αυτόν που αναβλύζει
το κρασί της ευφροσύνης και ποτίζει εμάς που αναφωνούμε:
Ο Θεός των πατέρων μας, ας είσαι ευλογημένος.
Και εδώ η Παναγία είναι η άμπελος που βγάζει το τέλειο σταφύλι, από το οποίο πηγάζει το κρασί της ευφροσύνης που μας ποτίζει, μας δροσίζει και μας αγιάζει.
Κανόνας Ακαθίστου Ύμνου Ωδή ζ΄
Ἀνυμνοῦμέν σε, βοῶντες· Χαῖρε ὄχημα, Ἡλίου τοῦ νοητοῦ,
ἄμπελος ἀληθινή, τόν βότρυν τόν πέπειρον ἡ γεωργήσασα,
οἶνον στάζοντα, τόν τάς ψυχάς εὐφραίνοντα τῶν πιστῶς σε δοξαζόντων.
Μετάφραση
Σε ανυμνούμε, λέγοντας σε σένα Θεοτόκε: «Χαίρε, συ που είσαι το (θείο) άρμα του πνευματικού ηλίου Χριστού και η πραγματική άμπελος (κληματαριά) που εβλάστησε το ωραίο και ώριμο σταφύλι (τον Χριστό). Το θεϊικό αυτό σταφύλι στάζει (ουράνιο) οίνο, ο οποίος (όταν πίνεται), ευφραίνει τις ψυχές εκείνων, που με πίστη σε δοξάζουν».
Ερμηνεία
Ο Χριστός είναι ο Ήλιος ο Νοητός, ο Ήλιος της Δικαιοσύνης και η Παναγία είναι τα όχημα του Ηλίου, γιατί γέννησε τον Χριστό. Ο Χριστός είπε: « Εγώ ειμι η άμπελος, υμείς τα κλήματα (Ιωάνν. κεφ. 15, 1-5). Αλλά και η Παναγία παρομοιάζεται εδώ με την άμπελο, από την οποία βλάστησε «ο βότρυς ο πέπειρος», δηλαδή το τσαμπί, το ώριμο σταφύλι, ο Χριστός. Εξάλλου «οι βότρυες» συμβολίζουν τα χαρίσματα των πιστών (Ασμα Ασμάτων 7,8). Έτσι και ο Χριστός πήρε από την Παναγία τα αγνά της αίματα, για να φτιάξει την δική του άμπελο και να βλαστήσει τα λογικά κλήματα, τους πιστούς, και έτσι να δημιουργήσει το μυστικό σώμα της Εκκλησίας. Αυτή είναι η άμπελος του Χριστού και οι μαθητές τα κλήματα, τα οποία παράγουν «οἶνον στάζοντα τὸν τὰς ψυχὰς εὐφραίνοντα τῶν πιστῶς σε δοξαζόντων», δηλαδή δίνει το αίμα του, που ευφραίνει και αγιάζει κάθε πιστό. Αυτό είναι το ποτό της Αθανασίας και της Αιώνιας Ζωής, που μεταλαμβάνει ο άνθρωπος με την Θεία Κοινωνία και τον καθιστά «Θείας φύσεως κοινωνόν». Αυτό τονίζει και ένα Σταυροθεοτοκίο: «Βότρυν τὸν πέπειρον, Ἁγνή, ὃν ἀγεωργήτως ἐν μήτρᾳ ἐκυοφόρησας…»
Η άμπελος και ο οίνος στη σύγχρονη εποχή
Ο ελληνικός αμπελώνας, έτσι όπως αυτός εξελίχθηκε μέχρι τις παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, δεν αναπτύχθηκε προγραμματισμένα στα πλαίσια της αμπελοοινικής πολιτικής των κατά καιρούς κυβερνήσεων της χώρας. Με εξαίρεση το μοσχάτο γλυκό της Σάμου, κανένα άλλο ελληνικό κρασί δεν ερχόταν στην αγορά με γεωγραφική ένδειξη καταγωγής. Η ιστορία της σύγχρονης ελληνικής οινοπαραγωγής και η ανάπτυξη του εμφιαλωμένου κρασιού στην Ελλάδα ξεκινά τα πενήντα τελευταία χρόνια, τη δεκαετία του 1960.
Ο μούστος (γλεύκος) περιέχει νερό, σάκχαρα, αλλά και τουλάχιστον 200 ακόμη πολύτιμα συστατικά, παράγεται με τη βοήθεια της αλκοολικής ζύμωσης (C6H1206→2C2H5ΟΗ+2CO2) το κρασί που φτάνει στο τραπέζι μας.
Σύγχρονοι ελληνικοί οίνοι
Τα σύγχρονα γλυκά κρασιά (porto, sherry, Σάμος, Λήμνος, Μαυροδάφνη Πατρών), δεν αποτελούν συνέχεια των γλυκών οίνων της αρχαιότητας. Παλαιότερα, ιδίως στη Βόρ. Ελλάδα μετά το 1922 αναπτύχθηκε η καλλιέργεια της αμπέλου από τους πρόσφυγες της Ανατολικής και Βόρειας Θράκης. Κρασί παράγονταν από σταφύλια όχι μόνο οινοποιήσιμα αλλά και επιτραπέζια. Από το 1970 άρχισε μια συστηματική καλλιέργεια οινοποιήσιμων ποικιλιών, με παράλληλη δημιουργία οινοποιείων. Σήμερα το ελληνικό κρασί κατέχει μία σημαντική θέση στην παγκόσμια αγορά με πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Ο Όμηρος μιλάει για το αμπέλι
Σωρό το αλεύρι το άσπρο εζύμωναν, να φαν οι θεριστάδες.
Κι έβαζε μέγα αμπέλι απάνω του σταφύλια φορτωμένο,
χρυσό, πανέμορφο, κι εκρέμουνταν τσαμπιά από κάτω μαύρα,
κι ως πέρα εστύλωναν τα κλήματα διχάλες ασημένιες.
Κι άνοιξε σμάλτινο ζερβόδεξα χαντάκι, και τρογύρα
από καλάι το φράχτη εσήκωσε᾿ κι ένα ως τ’αμπέλι μόνο
τραβούσε μονοπάτι, που ‘παιρναν οι αργάτες που τρυγούσαν.
Και κουβαλούσαν το μελόγλυκο καρπό στους ώμους πάνω·
κοπέλες κι άγουροι χαρούμενοι μες σε πλεχτά κοφίνια’
κι αναμεσό τους την ψιλόφωνη κιθάρα κάποιο αγόρι.
(Ομήρου Ιλιάδα ραψωδία Σ στίχοι 565-60)
ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΜΠΕΛΙ
1ο Μπαίνω μεσ’ στ’ αμπέλι (δημοτικό)
Μπαίνω μες στ’ αμπέλι σα νοικοκυρά
κι ο νοικοκύρης που ’ρχεται κοντά .
Έλα νοικοκύρη να τρυγήσουμε
κόκκινα σταφύλια να πατήσουμε
και γλυκό κρασάκι να τραβήξουμε
πέρα στη Φραγκιά να το πουλήσουμε
γρόσια και φλουριά να καζαντίσουμε
και από κει να ’ρθούμε να μεθύσουμε.
2ο Αμπέλι μ’ ποιος σι φύτιψι (δημοτικό)
Αμπέλι μ’ ποιος σε φύτιψι, κι ποιος θα σι κλαδέψει,
Αμπέλι μ΄ γω σι φύτιψα, κι γω θα σι κλαδέψου,
Κάνει σταφύλι ρουζακί, κι του κρασί μουσχάτου,
Όποιες μανάδις κι αν του πιούν, καμιά πιδί δεν κάμει
ν-Ας το ’χι πιεί κι η μάνα μου να μ’ είχι κάμ’ κι μένα,
Κι αν μ’ έκαμι και γίνηκα, κάνα καλό δεν είδια, .
Ξένοι μου πλεν’ τα ρούχα μου, ξένοι τα σκαματίζουν1,
3ο Αμπέλι μου πλατύφυλλο (δημοτικό)
Αμπέλι μου πλατύφυλλο και κοντοκλαδεμένο.
Για δεν ανθείς, για δεν καρπείς, σταφύλια για δεν κάνεις
Με χρέωσες παλιάμπελο και θελα σε πουλήσω.
– Μη με πουλάς αφέντη μου και γω σε ξεχρεώνω.
Για βάλε νιους και σκάψε με γέρους και κλάδεψε με
και κοριτσάκι’ ανύπαντρα να με κορφολογούνε.
4ο Η νέα και ο άστατος νέος (δημοτικό)
Στον τρύγο εγεννήθηκα πο ’χει πολλά γραμμένα
θέλετε να τα μάθετε, να σας τα πω ένα, ένα.
Αγάπησα κι εγώ ορφανή ένα παλικαράκι
μ’ αυτός σκληρός και άστατος, το ’ριχνε στο κρασάκι.
Ωραίος που ’να ο τρύγος μας με κόκκινο σταφύλι
που έχει το χαμόγελο και το γλυκό στα χείλη.
Εγώ κρασί δεν έπινα, ούζο για να μεθύσω
τώρα τα πίνω και τα δυο για να σε λησμονήσω.
6ο Το κλήμα πόχεις Μάρω μ’ στην αυλή (δημοτικό)
Το κλήμα πόχεις στην αυλή, ν’ ανθίσει να καρπίσει.
το κλήμα θέλει κλάδεμα, ν’ ανθίσει να καρπίσει.
και το κορίτσι φίλημα, να μη σ’ αλησμονίσει.
εσύ να γίνεις λεϊμονιά και εγώ να γένω κλώνος,
να μου περνάει ο πόνος να περιπλέξουμε τα δυό,
ψηλά στη κρεβατίνα.»
ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΜΠΕΛΙ του Κώστα Κρυστάλλη
Το τραγούδι του τρυγητού
Το λέει ο πετροκότσυφας στο δροσερό τ’ αυλάκι,
το λεν στα πλάια οι πέρδικες, στην ποταμιά τ’ αηδόνια,
το λεν στ’ αμπέλια οι λυγερές, το λεν με χίλια γέλια,
το λέει κ’ η Γκόλφω η όμορφη, το λέει με το τραγούδι
-Αμπέλι μου, πλατύφυλλο και καλοκλαδεμένο,
δέσε σταφύλια κόκκινα, να μπω να σε τρυγήσω,
να κάμω αθάνατο κρασί, μοσκοβολιά γιομάτο.
Μες στα κατώγια τα βαθιά σαν μόσχο να το κρύψω,
να το φυλάξω ολάκαιρες χρονιές, ακέριους μήνες,
ώσπου να ρθεί μιαν άνοιξη, νάρθει ένα καλοκαίρι,
να γύρει από τη μακρινή την ξενιτιά ο καλός μου.
Να κατεβώ μες στην αυλή, να πιάκω τ’ αλογό του,
να τον φιλήσω αγκαλιαστά στα μάτια και στο στόμα,
να τον κεράσω, αμπέλι μου, τ’ αθάνατο κρασί σου,
της ξενιτιάς τα βάσανα να παν, να τα ξεχάσει.
ΟΙ 14 ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ
1.ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑ
Η ρεσβερατρόλη, που περιέχει το κρασί αυξάνει μια ομάδα γονιδίων που προστατεύει τον οργανισμό από τις ασθένειες της γήρανσης.
- ΒΟΗΘΑΕΙ ΤΗΝ ΜΝΗΜΗ
Η ρεσβερατρόλη μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της βραχυπρόθεσμης μνήμης.
- ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΙ ΤΑ ΣΠΥΡΑΚΙΑ
Η ρεσβερατρόλη είναι σε θέση να αναστείλει την ανάπτυξη των βακτηρίων που προκαλούν ακμή.
Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα στον Καναδά διαπίστωσαν ότι η ρεσβερατρόλη βελτιώνει την λειτουργία της καρδιάς, του εγκεφάλου και των οστών με τον ίδιο τρόπο που βελτιώνονται όταν πας στο γυμναστήριο .
Ερευνητές στην Ισπανία, διαπίστωσαν ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που έπιναν δύο έως επτά ποτήρια κρασί την εβδομάδα είχαν λιγότερες πιθανότητες να διαγνωστούν με κατάθλιψη.
- ΜΕΙΩΝΕΙ (ΔΕΝ ΑΥΞΑΝΕΙ) ΤΗΝ ΗΠΑΤΙΚΗ ΝΟΣΟ
Η μέτρια κατανάλωση κρασιού που ορίζεται ως ένα ποτήρι την ημέρα , μπορεί να μειώσει την ηπατική νόσο.
- ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΑ ΜΑΤΙΑ
Η ρεσβερατρόλη σταματά την υπεραιμάτωση των αιμοφόρων αγγείων στα μάτια και μπορεί να βοηθήσει στην θεραπεία της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας και την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας λόγω ηλικίας.
- ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ
Πέντε από τα κοινά βακτηρίδια της στοματικής πλάκας που προκαλούν φθορές, σημείωσαν σχεδόν πλήρη αποδόμηση μετά την κατανάλωση κόκκινου κρασιού .
- ΜΕΙΩΝΕΙ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
Καρκίνο του μαστού, Καρκίνο του παχέος εντέρου, καρκίνο του προστάτη
- ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝΑΧΙΟΥ
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα αντιοξειδωτικά βοηθούν να αποφύγει κανείς την φλεγμονή και να μειώσεις τα συμπτώματα του κρυολογήματος.
- ΜΕΙΩΝΕΙ ΤΗΝ ΚΑΚΗ ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗ
Η ρεσβερατρόλη θεωρείται ότι μειώνει την LDL και αυξάνει την HDL ,
Το κρασί μειώνει τον κίνδυνο για ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο.
- ΡΥΘΜΙΖΕΙ ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΣΑΚΧΑΡΟΥ ΣΤΟ ΑΙΜΑ
Το κόκκινο κρασί είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες, που ανταγωνίζονται ορισμένα φάρμακα στην ρύθμιση της δραστηριότητας του σακχάρου.
Η ρεσβερατρόλη βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και την αντίσταση κατά του διαβήτη Tύπου 2.
[1] περκάζω = μαυρίζω (για το σταφύλι), ωριμάζω.
