Η εξέλιξη της Αθηναϊκής Συμμαχίας σε ηγεμονία

ὄλβιος ὅστις ἱστορίης ἔσχεν μάθησιν (Ευριπίδης)

(Πλούσιος σε γνώσεις είναι αυτός που διδάσκεται από την ιστορία)

Η ιστορία όχι μόνο επαναλαμβάνεται αλλά και διδάσκει.

Η ιστορική εξέλιξη των ιδεολογικών ανταγωνισμών αντικατοπτρίζονται στην αντίστοιχη εξέλιξη των πολιτευμάτων, με τα οποία εκφράζονται τα διάφορα κοινωνικά στρώματα υποστηρίζοντας τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα. Ανάλογα με τα συμφέροντα του πολιτικού φορέα έχουμε και τα αντίστοιχα πολιτεύματα. Αυτά έχουν την εξής διαχρονική εξέλιξη: Βασιλεία, τυραννία, ολιγαρχία, δημοκρατία, αυτοκρατορία. Παραλλαγές αυτών των πολιτευμάτων υπάρχουν πολλές.

Η διαφορά μεταξύ των πολιτευμάτων είναι ουσιαστική στο βαθμό που εξυπηρετούνται τα συμφέροντα ενός ατόμου, βασιλιά, τυράννου, αυτοκράτορα, ή ολίγων της ολιγαρχίας ή των πολλών της δημοκρατίας. Υπάρχουν όμως και καταστρατηγήσεις των πολιτευμάτων αυτών άλλοτε προς το συμφέρον των ολίγων άλλοτε προς το συμφέρον των πολλών. Για παράδειγμα, για να αποφευχθεί η αυθαιρεσία του ενός βασιλιά στην Σπάρτη υπήρχε και δεύτερος βασιλιάς, όπως και στη Ρώμη δεύτερος ύπατος. Σε τελευταία όμως ανάλυση τα πρόσωπα κρίνουν το αποτέλεσμα της διακυβέρνησης. Οι αρχαίοι λέγανε «αρχή άνδρα δείκνυσι», δηλαδή η εξουσία δείχνει τί ποιότητας είναι ο άνθρωπος. Έτσι παρόλο ότι η βασιλεία δεν είναι δημοκρατικό πολίτευμα, υπήρξαν βασιλιάδες που υπερασπίζονταν τα συμφέροντα του λαού καλύτερα από εκλεγμένους άρχοντες που υπηρετούσαν τον λαϊκισμό, όπως υπάρχουν και δημοκρατικά πολιτεύματα που είναι κατευθυνόμενα από άλλες δυνάμεις.

Η γνώση της ιστορίας του τόπου μας ή της πατρίδας μας δεν είναι μόνο υπαρξιακή ανάγκη (έθνη που ξεχνούν την ιστορία τους σβήνουν από το χάρτη) αλλά και διδακτική ανάγκη για την πολιτική μας συμπεριφορά. Πολύ σωστά λέγεται ότι: «η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται μόνο αλλά και διδάσκει». Τον Πελοποννησιακό πόλεμο, τον οποίο διαπραγματεύεται ο Θουκυδίδης στις Ιστορίες του και με τον οποίο θα ασχοληθούμε κι εμείς, αποτελεί διδακτική ύλη των Στρατιωτικών Ακαδημιών όλου του κόσμου, γιατί η πολιτική σκέψη του Θουκυδίδη είναι χρησιμότατη για την πολιτική συμπεριφορά και των αξιωματικών και των κρατών. Ο ίδιος χαρακτηρίζει την ιστορία του «κτήμα εσαεί», ένα δηλαδή αιώνιο απόκτημα για όλη την ανθρωπότητα. Στη συνέχεια θα το διαπιστώσουμε και οι ίδιοι.

Εμείς θα διαπραγματευτούμε την πολιτική δύο μεγάλων πολιτικών ρευμάτων, του δημοκρατικού και του ολιγαρχικού στην περίοδο της μεγάλης ακμής της Αθηναϊκής Συμμαχίας, την χρυσή πεντηκονταετία (450 -400) και το αντίπαλο δέος την Σπαρτιατική Συμμαχία. Αλλά ας πούμε μερικά πράγματα για την πολιτική εξέλιξη της Αθήνας στα κλασικά χρόνια.

Το πολίτευμα στην Αθήνα ακολούθησε μια εξελικτική πορεία και έτσι έχουμε μια ομαλή μετάβαση από τον τελευταίο βασιλιά τον Κόρδο μέχρι στις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Δημοκρατική πορεία είχε και η πολιτική κατάσταση στην Σπάρτη, μόνο που εκεί ακολούθησε έναν αργό ρυθμό και σταμάτησε σε μια ορισμένη πολιτική συγκρότηση, διαφορετική της Αθήνας. Αντίθετα η Αθήνα προχώρησε με γρήγορους ρυθμούς περιορίζοντας συνεχώς την δύναμη των ευγενών και δίνοντας περισσότερα δικαιώματα σε όλους τους πολίτες, πέτυχε δηλαδή την πολιτική ισότητα. Η δημοκρατία της Αθήνας έφτασε σε ένα τέλειο βαθμό, έτσι τουλάχιστο όπως μας την παρουσιάζει ο εξόριστος και νοσταλγός της Αθήνας, ο Θουκυδίδης, στον Επιτάφιο του Περικλή.

Η δημοκρατία ήταν το πάγιο πολιτικό σύστημα που επικράτησε στην Αθήνα από τον 6^ο αιώνα προ Χριστού με μερικά μικρά διαλείμματα εμφάνισης ανελεύθερων καθεστώτων, όπως η ολιγαρχία του 411 και η τυραννία των τριάκοντα του 403. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε ολιγαρχικό κόμμα στην Αθήνα αλλά ο ρόλος του ήταν πολύ περιορισμένος. Η Αθήνα είναι «το παιδευτήριον» όλης της Ελλάδας, το πρότυπο της δημοκρατίας και το σημείο αναφοράς των δημοκρατικών κομμάτων που υπήρχαν στις πόλεις της κλασσικής αρχαιότητας στον Ελλαδικό χώρο. Διαβάθμιση όμως ακόμη και του δημοκρατικού πολιτεύματος υπήρχε και κινούνταν ανάμεσα στο συντηρητικό δημοκρατικό κόμμα, όπως το εκφράζει ο Αριστείδης και ο Κίμωνας, και το προοδευτικό δημοκρατικό, όπως το εκφράζει ο Θεμιστοκλής και ο Ξάνθιππος. Όταν η Αθηναϊκή δημοκρατία θα εξελιχτεί σε ιμπεριαλιστική δύναμη στην εξωτερική της πολιτική, τότε θα μιλάμε για μετριοπαθή ιμπεριαλισμό, που τον εκφράζει και ο Διόδοτος στα Λεσβιακά και ο Νικίας στα Σικελικά, και για ακραίο ιμπεριαλισμό, που τον εκφράζει ο Κλέωνας στα Λεσβιακά, και ο Αλκιβιάδης στα Σικελικά.

(Συνεχίζεται)