Η δομή και σύνταξη ενός κειμένου – ομιλίας

Εδώ μιλάμε για σύνταξη κειμένου αλλά η γνώση της σύνταξης ενός κειμένου μας δίνει την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε και μια ομιλία αναγνωρίζοντας κάθε φορά τον τρόπο ανάπτυξης και το σημείο όπου βρίσκεται η ομιλία.

Στη σύνταξη λοιπόν ενός κειμένου – ομιλίας θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Ο πρόλογος είναι μια ευρύτερη ανάπτυξη των δεδομένων  του θέματος της έκθεσης. Τα  δεδομένα περιλαμβάνουν κύρια και δευτερεύοντα στοιχεία. Τα κύρια στοιχεία οριοθετούν το θέμα, εντάσσουν το θέμα σε ένα πλαίσιο, το εντοπίζουν σε ένα χώρο, ενώ τα δευτερεύοντα συνδέουν μεταξύ τους τα κύρια κλείνοντας έτσι την οριοθετική γραμμή μέσα στην οποία θα κινηθεί το θέμα. Η μετάβαση από τα δεδομένα στα ζητούμενα, από τον πρόλογο στο κύριο μέρος θα γίνει με ένα προβληματισμό που σκοπό έχει να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Παράλληλα θα καθορίζονται και οι πλευρές, από τις οποίες σκοπεύουμε να αναπτύξουμε το θέμα, οι οποίες απλώς θα υποδηλώνονται στον πρόλογο, ενώ θα αναπτύσσονται διεξοδικά στο κύριο μέρος.

Παράδειγμα

ΟΙ αποκαλυπτικές αλήθειες του ευαγγελικού λόγου.

Δεδομένα (Γενικό θέμα): ο ευαγγελικός λόγος

Ζητούμενα(Ειδικό θέμα): οι αποκαλυπτικές αλήθειες

Ανάπτυξη προλόγου

          Μιλάμε πρώτα γενικά για τον λόγο και ύστερα για τον ευαγγελικό λόγο και τα χαρακτηριστικά του, για να τον συνδέσουμε με την ανάγκη να αποκαλυφθούν  οι αλήθειες. Στο προβληματισμό για την πρόκληση ενδιαφέροντος υποβάλλουμε ρητορικές ερωτήσεις για ποιες αλήθειες πρόκειται και αν και πώς μπορούν αυτές να αποκαλυφθούν.

 ΓΕΝΙΚΑ  ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ  ΤΟΥ  ΠΡΟΛΟΓΟΥ

1. Ο Πρόλογος περιλαμβάνει γενικές απόψεις και κρίσεις κι όχι ειδικές λεπτομέρειες.
2. Ξεκινάμε από τα πιο γενικά και εξειδικεύουμε το θέμα στις διάφορες

πλευρές του.

3. Στον πρόλογο λύνουμε κάποιες παρεξηγήσεις, κάνουμε κάποιες

διευκρινίσεις, οριοθετούμε το θέμα στις σωστές του διαστάσεις.

4.Ο πρόλογος προβληματίζει, θέτει ερωτήματα, θίγει πλευρές, που θα

αναπτυχθούν λεπτομερώς στο κύριο μέρος.

5.Προκαλούμε το ενδιαφέρον του αναγνώστη με όλα τα παραπάνω και

 κυρίως με τον εντοπισμό των προβλημάτων και την αναζήτηση πιθανών  λύσεων.

6. Γενικά στον πρόλογο οριοθετούμε το θέμα, δηλ. θέτουμε τα όρια και τα πλαίσια, μέσα στα οποία θα κινηθεί η ανάπτυξη του θέματος.
7. Τα στοιχεία του προλόγου προέρχονται από τα δεδομένα του θέματος, τα οποία απλώς θίγονται, δεν αναπτύσσονται.

4.6.1 Τρόποι ανάπτυξης Προλόγων – Είδη Προλόγων

1ος Παραγωγικός: Όταν από τη πιο γενική έννοια, που είναι το  Γενικό Θέμα (Γ.Θ.) πηγαίνουμε στις ειδικότερες έννοιες, που είναι οι ειδικότερες πλευρές του.

2ος Επαγωγικός: Όταν από επιμέρους περιπτώσεις αναγόμαστε σε ένα γενικότερο πρόβλημα, το Γ.Θ.

3ος Αναλογικός: Όταν για να διευκρινίσουμε περισσότερο το Γ.Θ. καταφεύγουμε σε κάτι ανάλογο, το οποίο είναι πιο γνωστό στον αναγνώστη.

4ος Παραδειγματικός: Όταν ξεκινάμε από ένα  χαρακτηριστικό παράδειγμα, που μας βοηθάει να έρθουμε στο θέμα που μας απασχολεί, δηλ. στο Γ.Θ.

5ος Ανεκδοτολογικός: Όταν διηγούμαστε ένα πετυχημένο ανέκδοτο, το οποίο μας  «μπάζει» κατευθείαν στο θέμα.

6ος Γνωμικός: Όταν καταφεύγουμε σε γνωμικά, παροιμίες, αποφθέγματα ή γενικά γνώμες σπουδαίων ανθρώπων για να θίξουμε το θέμα, το Γ.Θ., με το οποίο θα ασχοληθούμε.

7ος Ερμηνευτικός: Όταν δίνουμε τους ορισμούς ορισμένων εννοιών, που δεν είναι άμεσα αντιληπτές ή γενικά ερμηνεύουμε διάφορες έννοιες και κρίσεις του θέματος της έκθεσης.

8ος Αξιολογικός: Όταν αξιολογούμε θετικά ή αρνητικά το θέμα.

9ος Αντιθετικός: Όταν αρχίζουμε από την αντίθετη άποψη  από εκείνη που υποστηρίζει το θέμα.

10ος Ερωτηματικός: Όταν παρουσιάζουμε το θέμα με τη μορφή των διαφόρων ερωτημάτων.

11ος Ιστορικός: Όταν καταφεύγουμε στο ιστορικό παρελθόν και τοποθετούμε ιστορικά το θέμα.

12ος Φιλοσοφικός: Όταν ξεκινάμε την πρόλογο από μια γενική διαπίστωση.

Γενικά: Μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς οποιοδήποτε πρόλογο, ο οποίος  θα είναι και ο πιο πρόσφορος στο συγκεκριμένο θέμα, ο πιο συνηθισμένος όμως είναι ο πρώτος (παραγωγικός).

  Κ  Υ  Ρ  Ι  Ο   Μ  Ε  Ρ  Ο  Σ

Το κύριο μέρος είναι μια ευρύτερη ανάπτυξη των ζητουμένων. Και τα ζητούμενα περιλαμβάνουν κύρια και δευτερεύοντα στοιχεία, συνήθως όμως ζητούνται συγκεκριμένες πλευρές να εξεταστούν. Οι πλευρές αυτές είναι: η έκταση  ή οι διαστάσεις, αν πρόκειται για κάποιο φαινόμενο, οι αιτίες ή λόγοι, τα αποτελέσματα ή οι συνέπειες, οι τρόποι βελτίωσης ή διόρθωσης. Σε περίπτωση όμως που δεν καθορίζονται οι συγκεκριμένες πλευρές του θέματος, που διατυπώνονται με ανάλογες ερωτήσεις, τότε η ανάπτυξη πρέπει να γίνει με όλους τους ενδεδειγμένους μεθοδολογικούς τρόπους εξέτασης, για τους οποίους μιλήσαμε και πιο πάνω, και γενικότερα με τους τρόπους διερεύνησης, που είναι οι ίδιοι  και με τους τρόπους διερεύνησης  μιας Θ.Π.

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ  ΚΥΡΙΟΥ  ΜΕΡΟΥΣ

1.Το κύριο μέρος είναι ο κορμός της ανάπτυξης, όπου διαπραγματεύονται και αναλύονται όλες οι πλευρές του θέματος, που αναφέρονται στα ζητούμενα.

2.Η ανάπτυξη  πρέπει να ακολουθεί μια εξελικτική πορεία π.χ. από τα γνωστά στα άγνωστα, από τα εύκολα στα δύσκολα, από τα γενικά στα μερικά ή και το αντίθετο.

3.Στην παράθεση των αποδεικτικών στοιχείων ή των επιχειρημάτων θα πρέπει να υπάρχει μια  κλιμάκωση, μια ομαλή μετάβαση και μια λογική σύνδεση μεταξύ τους.

4.Η ανάπτυξη δεν πρέπει να είναι μόνο θεωρητική, αλλά να αναφέρονται και συγκεκριμένες περιπτώσεις και παραδείγματα.

5. Η ανάπτυξη δεν πρέπει να είναι μονόπλευρη, αλλά να αναφέρεται και η

αντίθετη άποψη, ο αντίλογος, για να είναι περισσότερο αντικειμενική.

Τρόποι  ανάλυσης ενός  θέματος    

α. Ανάλυση βάθους, με ορισμούς, χαρακτηριστικά γνωρίσματα, διευκρινίσεις  εννοιών, κρίσεων και νοημάτων.

β. Ανάλυση πλάτους, με διαιρέσεις σε είδη, μορφές, περιπτώσεις.

Τρόποι  τεκμηρίωσης του θέματος

α. Αιτιολόγηση υποκειμενική ή αντικειμενική, με την εύρεση και την ανάλυση των αιτίων, κινήτρων, ελατηρίων, παραγόντων, προϋποθέσεων, παραμέτρων, συνθηκών  από όλους τους πιθανούς τομείς, στους οποίους μπορεί να αναφέρεται το θέμα π.χ. υλικό, οικονομικό, ψυχικό, πνευματικό, πολιτικό, κοινωνικό, λογικό, ηθικό, ψυχολογικό, φυσικό, τεχνικό, ιστορικό, ατομικό, συλλογικό, κρατικό, εθνικό κ.λ.π.

β.Εξειδίκευση του θέματος, με την αναφορά συγκεκριμένων περιπτώσεων, όπου έχει εφαρμογή το θέμα, και αντιπροσωπευτικών παραδειγμάτων, με τα οποία γίνονται πιο σαφείς οι θέσεις που υποστηρίζονται. Η αναφορά αυτή  μπορεί να έχει σχέση με την παλιότερη ή τη σύγχρονη εποχή, με τον ελληνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνή χώρο, με κατηγορίες ανθρώπων διαφόρων ηλικιών ή  επαγγελμάτων  κλπ.

Τρόποι κριτικής του θέματος

α. Ανασταλτικοί παράγοντες, παράγοντες που έρχονται σε αντίθεση με το θέμα και αναστέλλουν ή εξουδετερώνουν τους άλλους παράγοντες.

β. Η αντίθετη άποψη,  με την διατύπωση αντιρρήσεων, αντιλόγου, που κάνουν  σχετική την αλήθεια του θέματος πέρα από απολυτοποιήσεις και γενικεύσεις. Είναι οι εξαιρέσεις του κανόνα.

Επισήμανση

Κατά την ανάπτυξη ενός κειμένου δεν είμαστε υποχρεωμένοι να ακολουθήσουμε τη σειρά των εργασιών που αναφέρουμε παραπάνω. Τόσο η σειρά προτεραιότητας όσο και ο συνδυασμός των εργασιών αυτών επαφίεται στην πρωτοβουλία του γράφοντος. Μπορεί για παράδειγμα η ανάπτυξη να ξεκινήσει από την παρουσίαση εσφαλμένων απόψεων και των επιχειρημάτων, με τα οποία υποστηρίζονται οι απόψεις αυτές, να γίνει κριτική αυτών των επιχειρημάτων και στη συνέχεια παρουσίαση της προσωπικής επιχειρηματολογίας.

Ε   Π   Ι   Λ   Ο   Γ   Ο   Σ

Ο επίλογος μοιάζει αλλά και διαφέρει από τον πρόλογο:

α)  Μοιάζει  στο ότι :

1. Είναι και αυτός σύντομος και μάλιστα πιο σύντομος από τον πρόλογο.
2. Έχει δομική και νοηματική αυτοτέλεια, όπως και ο πρόλογος, διότι, αν

παραλειφθεί, δεν καταργείται η αυτοτέλεια του κυρίου μέρους.

3. Έχει κοινά σημεία αναφοράς με τον πρόλογο, που είναι οι πλευρές του Γ.Θ., διαφορετικό όμως τρόπο ανάπτυξης.

Β) Διαφέρει  στο ότι:

1. Ενώ ο πρόλογος είναι αναπτυξιακός, δηλ. ανοίγει ένα θέμα συζήτησης, ο επίλογος το κλείνει.
2. Ενώ ο πρόλογος πρέπει να προκαλεί το ενδιαφέρον και την απορία, ο επίλογος πρέπει να είναι εντυπωσιακός, για να αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις.

   Τρόποι ανάπτυξης  Επιλόγου – Είδη Επιλόγων

1. Ανακεφαλαιωτικός: Όταν ανακεφαλαιώνουμε τη βασική ιδέα που υποστηρίξαμε.
2. Δεοντολογικός: Όταν προτείνουμε λύσεις για το τι πρέπει να γίνει.
3. Γνωμικός: Όταν κλείνουμε με ένα εύστοχο γνωμικό ή παροιμία.
4. Ανεκδοτολογικός: Όταν κλείνουμε με ένα πετυχημένο ανέκδοτο.
5. Αξιολογικός: Όταν αξιολογούμε τη βασική ιδέα που υποστηρίξαμε
6. Αντιθετικός: Όταν κλείνουμε με την αντίθετη άποψη από αυτήν που υποστηρίξαμε στο κύριο μέρος.
7. Ιστορικός: Όταν καταφεύγουμε στο ιστορικό παρελθόν, για να δώσουμε εγκυρότητα σ΄ αυτά που υποστηρίξαμε.

Μια γενική παρατήρηση

Για να είναι κατά το δυνατόν αντικειμενική η εξέταση ενός θέματος, πρέπει  αυτός που εξετάζει ένα θέμα να παίξει τρεις ρόλους :

1. Το ρόλο του συνηγόρου της υπεράσπισης: Δηλαδή, υποστηρίζοντας μια θέση είναι σαν να υπερασπίζεται ένα κατηγορούμενο και γι’ αυτό θα πρέπει να βρει  πολλά επιχειρήματα για να αθωώσει τον πελάτη του, δηλ. να πείσει απόλυτα για την αλήθεια και την εγκυρότητα της θέσης. Κι  αυτό  γίνεται  με την ανάλυση και την τεκμηρίωση του θέματος.
2. Το ρόλο του συνηγόρου της κατηγορίας: Δηλαδή, αντικρούοντας μια θέση που υποστηρίχθηκε προηγουμένως είναι σαν να κατηγορεί τον κατηγορούμενο και γι’ αυτό θα πρέπει να βρει τα επιβαρυντικά εκείνα στοιχεία, τα οποία είναι σε βάρος του, δηλ. διατυπώνει την αντίθετη άποψη, κάνει αντίλογο. Κι αυτό γίνεται προς το τέλος της ανάπτυξης.
3. Το ρόλο του δικαστή: Συνοψίζοντας και κρίνοντας τα «υπέρ» και τα «κατά», όπως ο δικαστής, βγάζει την απόφαση, η οποία είναι κατά τεκμήριο αντικειμενική αφού έλαβε υπόψη  και τις δυο απόψεις, όλα δηλ. τα στοιχεία και της υπεράσπισης και της κατηγορίας. Κι αυτό γίνεται ή στο τέλος της ανάπτυξης ή στον επίλογο.