Η διαδικασία του φιλοσοφικού διαλόγου: η περίπτωση των Πλατωνικών διαλόγων

Συστατικά στοιχεία ενός διαλόγου

1. Οι συνομιλητές
2. Ο συντονιστής
3. Το θέμα του διαλόγου

Η διαδικασία ενός  διαλόγου 

1. Τίθεται το θέμα από τον εισηγητή.
2. Καλούνται να τοποθετηθούν οι συνομιλητές και δίδεται η δυνατότητα να τοποθετηθούν όλοι οι συνομιλητές τηρώντας μια συμφωνημένη τάξη συζήτησης.
3. Δίδεται κατά το δυνατόν ίσος χρόνος παρέμβασης σε κάθε συνομιλητή.

Κανόνες ενός Διαλόγου

1. Ο ομιλητής δεν διακόπτεται από τους συνομιλητές  παρά μόνον από τον συντονιστή, όταν ο ομιλητής φεύγει από το θέμα συζήτησης και μακρολογεί.
2. Κάθε συνομιλητής οφείλει να είναι περιεκτικός, συνοπτικός και ακριβής.
3. Κάθε συνομιλητής οφείλει να μην απομακρύνεται από το θέμα με άσχετες αναφορές και παρεκβάσεις.
4. Κάθε συνομιλητής οφείλει να ακούει τον συνομιλητή του με προσοχή και να μην περιμένει απλώς τον συνομιλητή του πότε να τελειώσει, για να πει αυτός την άποψή του.
5. Αντιρρήσεις φυσικά είναι επιβεβλημένο να λέγονται αλλά με καλοπιστία, δηλαδή: οι αντιρρήσεις δεν θα απορρέουν από το δικό του σκεπτικό, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα να το αναπτύξει, όταν του δοθεί ο λόγος, αλλά να φέρει αντιρρήσεις και να ασκήσει κριτική βασιζόμενος στο σκεπτικό του συνομιλητή του, διότι διαφορετικά υπάρχουν χιλιάδες αντιρρήσεις για οποιοδήποτε πράγμα και η συζήτηση θα ήταν ατέρμονη και ατελέσφορη. Αυτό ακριβώς το ρόλο καλείται να παίξει κάθε σωστή αντιπολίτευση, που σέβεται τον εαυτό της και υπάρχει προς το συμφέρον του λαού κι όχι το στενά κομματικό συμφέρον.

Οι αρχές ενός διαλόγου

Κάθε διάλογος διέπεται από ορισμένες αρχές. Φυσικά υπάρχουν πολλές αρχές, εφόσον είναι και διαφορετικά και τα θέματα του διαλόγου. Βασικό ρόλο στη δημιουργία και τήρηση των αρχών του διαλόγου παίζει ο συντονιστής, ο οποίος καθορίζει και τους κανόνες του παιχνιδιού. Το πώς θα αρχίσει το διάλογο και με ποιον τρόπο, πώς θα προχωρήσει και ποια ερωτήματα θα θέσει προς τους συνομιλητές του, αφορούν τον συντονιστή της συζήτησης, ο οποίος έχει ένα σχέδιο πορείας και επί τη βάσει αυτού προχωράει η συζήτηση.

Φυσικά αν είναι γραπτός ο διάλογος την απόλυτη ελευθερία κινήσεων την έχει ο συντονιστής. Όταν όμως είναι ζωντανός ο διάλογος, μπορεί να έχουμε και τα απρόοπτα και να ξεστρατίσει η συζήτηση σε άλλο θέμα. Είναι αρμοδιότητα του συντονιστή της συζήτησης να επαναφέρει τη συζήτηση προς το συζητούμενο θέμα, για να καταλήξουν σε κάποιο συμπέρασμα, εκτός αν είναι σκόπιμο, κι αυτό μπορεί να συμβεί στον γραπτό διάλογο, να θίγονται και άλλα παρεμφερή θέματα χωρίς να αποσκοπεί ο συντονιστής να καταλήξει η συζήτηση σε κάποιο συμπέρασμα.

Διαφορά του Διαλόγου από τον Μονόλογο

          Ο διάλογος είναι συστατικό στοιχείο του δραματικού (θεατρικού) λόγου. Η χρησιμοποίηση του διαλόγου από τον Πλάτωνα στο συγγραφικό του έργο δηλώνει όχι μόνο μια δραματική (θεατρικά) διάσταση του φιλοσοφικού λόγου του Πλάτωνα αλλά προσδίδει και μια ζωντάνια, ένα ενδιαφέρον, γιατί συμμετέχουν και ακούγονται πολλοί, μέσα στους οποίους μπορεί να ενταχθεί ενδεχομένως και ο αναγνώστης. Από διδακτική άποψη η συμμετοχή των μαθητών στην διαδικασία της μάθησης είναι όχι μόνο ευκταία αλλά και αναγκαία. Κι’ αυτό γιατί ο διάλογος έχει πολλά περισσότερα πλεονεκτήματα από ό,τι ο μονόλογος.

Πλεονεκτήματα Μονολόγου

          Έχει και ο μονόλογος πλεονεκτήματα αλλά είναι πολύ περιορισμένα. Κατ’ αρχήν ο μονόλογος είναι συστατικό στοιχείο του ρητορικού λόγου. Με αυτόν ο ομιλητής – ρήτορας έχει την δυνατότητα να εκθέσει με την άνεση του χρόνου όλες τις θέσεις και όλα τα επιχειρήματά του. Φυσικά υπάρχει και ο αντίλογος για παράδειγμα στην συνήγορο κατηγορίας απαντά ο συνήγορος της υπεράσπισης. Και όπως ο Πλάτωνας εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματα του διαλόγου μέσα στην φιλοσοφικό του λόγο έτσι και ο Θουκυδίδης εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματα του ρητορικού του λόγου στον ιστορικό λόγο που υπηρετεί. ΄Έτσι έχουμε τους «δισσούς λόγους», δηλαδή τις διπλές αγορεύσεις «δημηγορίες» από τις δυο αντιτιθέμενες μερίδες με αποτέλεσμα να έχουμε μια πιο πλήρη και πιο αντικειμενική πληροφόρηση.

          Τα μειονεκτήματα του μονολόγου είναι ότι ακούγεται μόνο μία άποψη χωρίς αντίλογο και κριτική, πράγμα που υιοθέτησαν οι σοφιστές, οι οποίοι παρουσιάζονταν στον κόσμο ως παντογνώστες, για να έχουν πολλούς μαθητές.

Πλεονεκτήματα του Διαλόγου

          Στον διάλογο συμμετέχουν πολλά πρόσωπα και συνεπώς έχουμε πολλές απόψεις. Φυσικά η παρουσία ενός συντονιστή, όπως ο Σωκράτης στου Πλατωνικούς Διαλόγους, είναι απαραίτητη για να υπάρχει συντονισμός και η συζήτηση να ακολουθεί μια εξελικτική πορεία αξιοποιώντας όλες κατά το δυνατών τις απόψεις των συνδιαλεγομένων.

          Η συμμετοχή πολλών προσώπων από διδακτική άποψη δίνει την δυνατότητα της συμμετοχής όλων των μαθητών με στόχο την συνεισφορά όλων στην διαδικασία του μαθήματος, πράγμα που αυξάνει το διάθεση των μαθητών να παρακολουθήσουν με περισσότερο ενδιαφέρον το μάθημα.

(Συνεχίζεται)