Μοναχός και δάκρυα κατά τον Αγ. Ισαάκ τον Σύρο

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=381719)

2.4. Η σχέση του μοναχού με τα διάφορα είδη δακρύων

Επειδή τα δάκρυα είναι μία θεία δωρεά, ο μοναχός πρέπει σταδιακά να μάθει πώς να ζει μαζί τους. Πρώτα απ’ όλα, το κλάμα είναι ο καλύτερος πνευματικός φύλακας[1] και, ταυτόχρονα, ένα αποτελεσματικό όπλο ενάντια στα πάθη, την αμαρτία και τον διάβολο[2]. Αν και τα δάκρυα περιφρουρούν τους μοναχούς, και αυτά πρέπει να διαφυλάσσονται με την επιμονή στην ησυχία και τις μορφές άσκησης που έχουν διδαχθεί μέχρι τώρα[3]. Τα δάκρυα συνοδεύουν τον μοναχό ως πνευματική ένδειξη της αληθινής χαρισματικής γνώσης και του τόπου όπου βρίσκεται στο δρόμο προς τη «βασιλική πόλη»:

«Σε οποιονδήποτε πράγμα θέλεις να εισέλθεις, να έχεις αυτό το σημάδι ότι πλησιάζεις στην είσοδο εκείνου του τόπου της αλήθειας: η χάρη θα ανοίξει τα μάτια σου για να αισθανθείς τα πράγματα μέσα από μια αληθινή θεωρία, και τότε οι οφθαλμοί σου θα αρχίσουν αμέσως να χύνουν δάκρυα ποταμηδόν, ώστε συχνά να καταβρέχουν τις παρειές σου με το πλήθος τους, και τότε ο πόλεμος των αισθήσεων σταματάει και αυτές συγκεντρώνονται πρόθυμα μέσα σου. Αν κάποιος σε διδάξει τα αντίθετα από αυτά, μην τον πιστέψεις, γιατί εκτός από τα δάκρυα, μη ζητήσεις άλλο φανερό σημείο στο σώμα. Όταν όμως η διάνοια ανυψωθεί πάνω από τα κτιστά, τότε καταπαύουν και τα σωματικά δάκρυα και κάθε σωματική κίνηση και αίσθηση»[4].

Η χαύνωση της θέλησης και η εγκατάλειψη της ακρίβειας της ησυχαστικής ζωής, οι συναντήσεις με τους ανθρώπους, η εμπλοκή στα κοσμικά προβλήματά τους θεωρούνται από τον Άγιο Ισαάκ ως  οι κύριες αιτίες που οδηγούν στην απώλεια του δώρου των δακρύων[5].

Με όλη τη σημασία τους, τα δάκρυα δεν πρέπει να απολυτοποιηθούν, προειδοποιεί ο Ισαάκ, αλλά πρέπει να θεωρούνται ως «μερικό» δώρο που αφορά τη φύση, ανάλογα με τον ζήλο και τη νήψη που καλλιεργεί ο μοναχός. Μια τέτοια αναφορά στο χάρισμα των δακρύων κρατά ανοιχτή στον μοναχό την προοπτική να προχωρήσει προς την αρπαγή του νοός υπεράνω της σαρκός, που θεωρείται από τον Ισαάκ το πλήρες και περιεκτικό δώρο, που έλαβε στην τρίτη μορφή ζωής, την πνευματική[6].

Ως γενική αρχή, ο μοναχός πρέπει να γνωρίζει ότι, όσο η θέλησή του είναι ενεργή, εξακολουθεί να βρίσκεται κάτωθεν του πνευματικού σταδίου ή της πνευματικής πολιτείας, ανεξάρτητα από την ένταση των βιωμάτων του και το βάθος τους[7].

Και στην περίπτωση της διδασκαλίας για τα δάκρυα στο δεύτερο πνευματικό στάδιο, ο Άγιος Ισαάκ απηχεί τη διδασκαλία του Αββά Ιωάννου της Απαμείας, ο οποίος λέει ότι «τα δάκρυα στο στάδιο της ψυχής, εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της προσευχής» (ܒܟܝܐ ܕܝܢ ܢܦܫܢܝܐ ܒܨܠܘܬܐ – bakia dennap šanaya b-sluta) λόγω σκέψεων όπως: φόβος κρίσεως, προβληματισμός για τις αμαρτίες, ανάμνηση των ευεργεσιών του Θεού, μελέτη θανάτου, ενθύμηση των μελλοντικών υποσχέσεων κ.λπ.[8]

2.5. Σποραδικά δάκρυα

Εκτός από τα χαρισματικά δάκρυα, ο Άγιος Ισαάκ καταδεικνύει ότι οι μοναχοί γνωρίζουν και άλλα είδη δακρύων, τα οποία εμφανίζονται σποραδικά, προς πνευματική τους παρηγοριά και ενδυνάμωση. Αυτά τα σποραδικά δάκρυα εμφανίζονται, «από καιρό σε καιρό», σε όλους τους μοναχούς, σε διάφορες περιστάσεις όπως: κατά την ανάγνωση των Γραφών, κατά την προσευχή, κατά τη μελέτη κ.λπ. Μερικές φορές συνοδεύονται από κατάνυξη και είναι ευπρόσδεκτα λόγω της παράκλησης που φέρνουν, αλλά ο Ισαάκ προειδοποιεί ότι ο μοναχός δεν πρέπει να εξαπατηθεί, πιστεύοντας πως «για μια μόνο σκέψη κατάνυξης ή για τα λίγα δάκρυα που προήλθαν από εδώ» έφτασε και σε κάποιο υψηλό πνευματικό μέτρο[9]. Ειδάλλως, τα δάκρυα που δίνονται ως βοήθεια γίνονται μια παγίδα στην οποία ο μοναχός που τα παρερμηνεύει μπορεί να παγιδευθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα ή ακόμα και μόνιμα.

3. Τα δάκρυα και το πνευματικό στάδιο/η πνευματική πολιτεία

Ο Άγιος Ισαάκ δεικνύει ότι αφού λάβει το δώρο των αδιάκοπων δακρύων, ο μοναχός ζει σε αυτή την κατάσταση «για δύο χρόνια και περισσότερο»[10]. Μετά από αυτό εισέρχεται «στην ειρήνη των λογισμών, και από την ειρήνη των λογισμών εισέρχεται σε εκείνη την κατάπαυση για τη οποία μίλησε ο Απόστολος Παύλος. Από την κατάπαυση που δίνει η ειρήνη, ο νους αρχίζει να θεωρεί τα μυστήρια και τότε το Άγιο Πνεύμα αρχίζει να του αποκαλύπτει τα ουράνια, και ο Θεός κατοικεί μέσα του και γεννά τους καρπούς του Πνεύματος, και από αυτό αισθάνεται αμυδρά και ως εν αινίγματι τη μελλοντική μεταβολή που θα υποστεί όλη η κτίση κατά την ανακαίνιση των πάντων»[11]. Αυτή η εσωτερική μεταβολή αντικατοπτρίζεται και στην ποιότητα του κλαυθμού, ο οποίος, με την είσοδο στον τόπο της ειρήνης των λογισμών, «το πλήθος των δακρύων αφαιρείται από τον μοναχό και τα δάκρυα του δίνονται με το κατάλληλο μέτρο»[12]. Κατά τη διάρκεια της θεωρίας, αυτά τα σύμμετρα δάκρυα είναι «γλυκέα», λέει ο Ισαάκ[13], και αυτή η γλυκύτητα ονομάζεται, σύμφωνα με τον Ευάγριο, «το κλειδί της Βασιλείας των Ουρανών».[14]

Η αρπαγή του νοός που βιώνεται ως έκπληξη ενώπιον του Θεού είναι η πολιτεία του Πνεύματος, όταν «ο νους παραμένει χωρίς κινήσεις για μια ολόκληρη ημέρα, ακόμη και δύο ή περισσότερες»[15]. Αυτή η κατάσταση της αρπαγής του νου αποτελεί για τον Ισαάκ «ένα δώρο που περιέχει όλα τα υπόλοιπα, το άθροισμα όλων των θείων ενεργειών μέσα στους τέλειους». Τα μερικά δώρα, συμπεριλαμβανομένης της αφθονίας των δακρύων και της γλυκύτητας που πηγάζει από την καρδιά σαν μέλι, σχετίζονται ακόμη με τη φύση και τώρα ανακεφαλαιώνονται στο υπέρ φύσεως δώρο της αρπαγής του νου[16].

Και σε αυτό το σημείο, ο Άγιος Ισαάκ είναι ο κληρονόμος της διδασκαλίας του Αββά Ιωάννη της Απαμείας, ο οποίος δηλώνει ότι ο πνευματικός άνθρωπος δεν κλαίει ευκόλως, λόγω της κατάστασης της συνεχούς χαράς του[17]. Η μόνη θλίψη του πνευματικού ανθρώπου προκαλείται από τη μνήμη των δεινών των ανθρώπων που στερούνται το Άγιο Πνεύμα, υπόκεινται σε πειρασμούς, προβλήματα και πνευματική άγνοια. Γι’ αυτό λέει ο Αββάς Ιωάννης ότι όταν ο νους του μοναχού έχει φτάσει στην πνευματική ζωή, δεν κλαίει πια, όπως δεν κλαίνε ούτε οι άγγελοι.[18]

Για τον Ισαάκ τον Σύρο, ακόμη και στο πνευματικό στάδιο, εμφανίζονται μερικές φορές δάκρυα, αλλά είναι ποιοτικώς εντελώς διαφορετικά από αυτά που έχουν χυθεί μέχρι τώρα, επειδή το θέλημα του μοναχού αδρανοποιείται εντελώς ένεκα της ενεργείας της θείας χάριτος και όλα όσα λαμβάνει τώρα, συμπεριλαμβανομένης της ποιότητας και της ποσότητας των δακρύων, ανήκουν αποκλειστικά στο θέλημα του Θεού.

Επίλογος

Στην αρχή αυτού του μονοπατιού, ο μοναχός συνειδητοποίησε τον καταπιεστικό και ασφυκτικό χαρακτήρα του κόσμου και η έρημος τον έκανε να μετατρέψει αυτή την επίγνωση σε μια βαθιά εσωτερική μετάνοια[19], από την οποία ανέβλυσαν τα πρώτα επώδυνα δάκρυα. Η επιμονή στην ησυχία και η αλλαγή τρόπου σκέψεως από την ανθρωποκεντρική στάση απέναντι στην άσκηση έκαναν τον μοναχό ικανό να λάβει το δώρο των πνευματικών, παρηγορητικών και έμπλεων χαράς δακρύων. Μετά από δύο και πλέον χρόνια, όταν ο μοναχός εισέρχεται στην ειρήνη των λογισμών και αρπάζεται μέσα στην έκπληξη στην πνευματική πολιτεία ή στο πνευματικό στάδιο, τα δάκρυα είναι σύμμετρα, γλυκά και λίγα

Κείμενο της Εισήγησης που παρουσιάστηκε στο 28^ο Οικουμενικό Συνέδριο Ορθοδόξου Πνευματικότητος, στο Μοναστήρι Bose της Β. Ιταλίας, με θέμα «Ο άγιος Ισαάκ της Νινευί και η πνευματική του διδασκαλία»

[1] Ισαάκ του Σύρου, Ι, 2, 139-145.

[2] Ισαάκ του Σύρου, I, 6, 105-106.

[3] Ισαάκ του Σύρου, I, 4, 397-401.

[4] Ισαάκ του Σύρου, I, 4, 234-244.

[5] Ισαάκ του Σύρου, KG 2, 97.

[6] Ισαάκ του Σύρου, ΙΙ, 14, 27.

[7] Ισαάκ του Σύρου, II, 35, 1-2.

[8] John of Apamea, On the Soul, ed. Dedering, p. 16.

[9] Ισαάκ του Σύρου, I, 68, 155-162.

[10] Ισαάκ του Σύρου, I, 12, 35.

[11] Ισαάκ του Σύρου, I, 12, 35-43 = BD 127.

[12] Ισαάκ του Σύρου, I, 12, 49-52.

[13] Ισαάκ του Σύρου, III, 16, 6.

[14] Ευάγριος, KG IV, 40, που παραθέτει ο Ισαάκ στο II, 35, 12.

[15] Ισαάκ του Σύρου, KG 4, 48.

[16] Ισαάκ του Σύρου, II, 14, 27.

[17] ܓܒܪܐ ܓܝܪ ܪܘܚܢܐ ܠܐ ܠܝܓ ܠܝܓ ܒܟܐ ܡܛܠ ܚܕܘܬܗ ܐܡܝܢܬܐ.  (John of Apamea, On the Soul, ed. Dedering, p. 17).

[18] ܡܐ ܕܝܢ ܕܪܥܝܢܗ ܕܐܢܫ ܒܪܘܚ ܢܗܘܐ ܠܐ ܒܟܐ ܐܝܟ ܕܠܐ ܡܐܠܟܐ ܒܟܐ.  (John of Apamea, On the Soul, ed. Dedering, p. 17).

[19] Lichter A. David, „Tears and Contemplation in Isaac of Nineveh“, Diakonia 11 (1976),  p. 242.