Άγιος Δημήτριος: Ελλάδας και Οικουμένης Μέγας Φρουρός
25 Οκτωβρίου 2023Το πρόσωπο και η μορφή του Αγίου Δημητρίου έχουν κεφαλαιώδη θεολογική, αγιολογική και εκκλησιολογική σημασία.
Ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 3ου αιώνα, όπου έδρασε στα χρόνια αιματηρών διωγμών σε βάρος των Χριστιανών και μαρτύρησε στις αρχές του 4ου αιώνα[1] μ.Χ.
Το μεγαλείο του Αγίου Δημητρίου δεν περιγράφεται σε λίγες σειρές. Απλώς αναφέρονται κάποια σημεία.
Ο Άγιος Δημήτριος με τα πολλά του χαρίσματα, έζησε την πληρότητα της Χριστιανικής ζωής, τηρώντας όλες τις Θείες Εντολές. Ελεήμων, ιεραπόστολος, ομολογητής, νηστευτής, ησυχαστής, εγκρατευτής, κήρυκας και μάρτυρας, ζώντας ασκητικά, με αγνότητα και νοερά προσευχή ο Άγιος Δημήτριος κήρυττε και ομολογούσε την Αγία Τριάδα, δίδασκε τον λόγο του Θεού, ασκώντας ιεραποστολή, παράλληλα με τη φιλανθρωπική διακονία και την φροντίδα των ορφανών παιδιών και των φτωχών.
Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης ονομάζει τον Άγιο Δημήτριο «κήρυκα και υπέρμαχο τῆς Τριάδος», «ἄλλον ἀπόστολον», «διδάσκαλον τῶν μυστηρίων Χριστοῦ», «προφήτην», «ἱεραπόστολον» και «εὐαγγελιστήν τῆς βασιλείας τοῦ Χριστοῦ»[2]. Ο Άγιος Δημήτριος, που κατά τον Άγιο Νικόλαο Καβάσιλα αγάπησε την εγκράτεια[3], συνδύαζε την υψηλή μόρφωση με τον θείο φωτισμό, τις στρατιωτικές ικανότητες με τις πνευματικές αρετές, τη σωματική δύναμη με την ηθική ακεραιότητα, την αγάπη για τον Θεό με την αγάπη για τον άνθρωπο. Είναι κατά τον Άγιο Γρηγόριο Θεσσαλονίκης, τον Παλαμά «πολύς τά πάντα»[4] και «ἑστία καί συστοιχία θείων καί ἀνθρωπίνων χαρίτων»[5].
Το μαρτύριό του, που επισφράγισε την ακραία αγωνιστικότητά του, δεν ήταν αδυναμία, αλλά κορύφωση της δύναμής του. Η κοσμική «ήττα», είναι πνευματική νίκη και θρίαμβος. Αυτό φανερώνει και η επιγραφή που τοποθετείται πάνω από τον Σταυρό του Χριστού, «Ὁ Βασιλεύς τῆς Δόξης». Ο Άγιος Δημήτριος την ώρα του μαρτυρίου δοξάζεται και κερδίζει την αιώνια ζωή.
Η τιμή του δεν είναι μακρινή ανάμνηση, αλλά έχει πραγματικό και επίκαιρο χαρακτήρα. Ο Άγιος Δημήτριος είναι ζωντανή παρουσία. Η θαυματουργία του πιστοποιείται με το ευωδιαστό άγιο μύρο και το πλήθος θαυμάτων, είτε πολιουχικών (υπέρ της πατρίδος) είτε ιαματικών (υπέρ των ασθενών)[6], (καταγεγραμμένων και μη) που έχουν γίνει στο πέρασμα των χρόνων και τελούνται συνεχώς με την επίκληση του ονόματός του.
Πόσoυς αρρώστους ανά τον κόσμο έχει θεραπεύσει; Πόσους ανθρώπους έχει βγάλει από αδιέξοδα;
Πόσες φορές έχει προστατέψει τη Συμβασιλεύουσα του Βυζαντίου (της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) είτε από σεισμούς είτε από εχθρούς; Πόσες φορές οι ευλαβείς Χριστιανοί τον είδαν έφιππο να εκδιώκει εισβολείς;
26 Οκτωβρίου 1912, απελευθερώνεται η Θεσσαλονίκη από τον Τουρκικό ζυγό.
26 Οκτωβρίου 1944, απελευθερώνεται η Θεσσαλονίκη από το Ναζιστικό ζυγό.
Ο Άγιος Δημήτριος, ήταν, είναι και θα είναι, ο «Μέγας Φρουρός της Θεσσαλονίκης» κατά τον Άγιο Φιλόθεο Κόκκινο και υπέρμαχος της Οικουμένης.
Οι Άγιοι έγιναν μέτοχοι των Ακτίστων Θείων Ενεργειών. Τα ιερά λείψανά τους είναι δοχεία της Άκτιστης Θείας Χάριτος. Γι’ αυτό τα τιμούμε και τα προσκυνούμε με την προοπτική να γίνουμε και εμείς μέτοχοι της Άκτιστης και Θεοποιού Θείας Χάριτος. Τα Ιερά Λείψανα είναι επιβεβαίωση και φανέρωση της ύπαρξης του Θεού. Ειδικότερα, ο Άγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης, ο Παλαμάς, ονομάζει την τιμία σορό του Αγίου Δημητρίου του Μυροβλήτη, «κρήνη τοῦ Θεοῦ»[7], η οποία «πεπλήρωται μύρων καί θαυμάτων καί ἰαμάτων»[8]. Αναρίθμητα θαύματα και θεραπείες τελούνται επί των αγίων λειψάνων του Μεγαλομάρτυρα. Η τιμή των λειψάνων των μαρτύρων του Χριστού είναι τιμή στον ίδιο τον Χριστό.
Η αγιότητα έχει χαρακτήρα παγκόσμιο. Ο Άγιος Δημήτριος είναι εθνικός και ταυτόχρονα οικουμενικός, βαθιά ελληνικός και ταυτόχρονα εξόχως παγκόσμιος. Η Ορθοδοξία παγκοσμίως τιμά τον Άγιο Δημήτριο και τον ευλαβείται από την Ελλάδα ως τη Ρωσία και από την Αφρική ως την Αμερική. Πλήθος Χριστιανών, κάθε χρώματος και φυλής, έχουν την ευλογία να φέρουν το όνομά του και πλήθος ιερών ναών και μοναστηριών είναι αφιερωμένα σε εκείνον στην Ελλάδα και την υφήλιο.
Ήδη από τον 12ο αιώνα μ.Χ., το Βυζαντινό χρονικό «Τιμαρίων», περιγράφοντας τη μεγάλη γιορτή των «Δημητρίων», αναφέρει πως εκεί, στον τόπο του μαρτυρίου του, οδηγούνταν προσκυνητές από όλη την οικουμένη, «Ἕλληνες, Σκύθες, Λυσιτανοί (Πορτογάλοι) καί ἐντεύθεν τῶν Ἄλπεων Κέλται», οι οποίοι μάλιστα έπαιρναν μαζί τους ένα κουτρούβιο, δηλαδή φιαλίδιο με μύρο του Αγίου[9].
Ο Άγιος Δημήτριος, ως παγκόσμιος Άγιος, αποτελεί και σημείο άρσης του εθνοφυλετισμού και των εκκλησιολογικών αντιπαραθέσεων, καλώντας σε πανορθόδοξη καταλλαγή και ενότητα.
Ο εορτασμός του Αγίου είχε και έχει Αναστάσιμο χαρακτήρα. Ο Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης αναφέρει πως η μνήμη του, εορταζόταν στο ναό του «κατά τόν τύπον τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Κυριακῆς τῆς τοῦ Χριστοῦ καί Θεοῦ ἡμῶν Αναστάσεως», είχε δηλαδή διαμορφωθεί κατά το πρότυπο των εορτών του Πάσχα[10].
Ο Άγιος Δημήτριος ως υψηλόβαθμος[11] και καλά εκπαιδευμένος στρατιωτικός, επίλεκτος θα λέγαμε με σημερινούς όρους, είχε τη δυνατότητα όχι μόνο να αμυνθεί και να υπερασπιστεί τον εαυτό του, αλλά και με το μεγάλο αριθμό στρατιωτών που από εκείνον δεχόταν διαταγές, μπορούσε να κινήσει ένοπλη εξέγερση-επανάσταση, ώστε να εξοντώσει και να εκδιώξει τη διοίκηση που τον εχθρευόταν και να αναλάβει ο ίδιος την εξουσία, καθώς ήταν λαοφιλής στο στράτευμα και τα λαϊκά στρώματα της Θεσσαλονίκης και άλλων περιοχών. Όμως, οι Άγιοι του Χριστού, δεν επιλέγουν την εγκόσμια εξουσία, τους «κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου»[12], αλλά όπως ο Άγιος Δημήτριος, επιλέγουν την Βασιλεία του Θεού, η οποία όπως ο Κύριος μας αποκάλυψε, «Ἡ βασιλεία ἡ ἐμή οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου»[13].
Ο Άγιος Δημήτριος δεν συμβιβάστηκε με την ψεύτικη θρησκεία των ειδώλων, εξασφαλίζοντας πλούτο, ηδονές, εξουσία. Δεν είπε πως όλες οι θρησκείες είναι «διαφορετικές κατανοήσεις του ίδιου Θεού». Απέναντι στην πλάνη της εποχής του και, κατ’επέκταση έναντι σε κάθε μορφής και εποχής πλάνη, αντέταξε και ομολόγησε την μόνη Αλήθεια, τον Θεάνθρωπο Χριστό.
Ο Άγιος Νέστορας[14], αφού έλαβε την ευλογία από τον δάσκαλο και πνευματικό του οδηγό, Άγιο Δημήτριο, ο οποίος αφού τον σταύρωσε του είπε «Σύρε, καί τόν Λυαίον θέλεις νικήσει, καί ὑπέρ Χριστού θέλεις μαρτυρήσει», είπε για να κατατροπώσει τον Λυαίο, «Ὁ Θεός Δημητρίου βοήθει μοι». Με τη δύναμη του Θεού, εξόντωσε τον Λυαίο, όπως ο Προφητάναξ Δαβίδ είχε εξοντώσει τον Γολιάθ. Η κραυγή «Ὁ Θεός Δημητρίου βοήθει μοι», είναι περιεκτική ομολογία πίστεως, με βαθύ θεολογικό και σωτηριολογικό νόημα. Ο Θεός του Δημητρίου είναι «Ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν», ο Αληθινός και Προαιώνιος Τριαδικός Θεός, η Ομοούσιος και Αδιαίρετος Αγία Τριάδα, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα.
Ο Άγιος Δημήτριος κήρυξε την μόνη αληθινή, αποκεκαλυμμένη και σώζουσα πίστη στον Χριστό. Ομολόγησε την Ένσαρκη Αλήθεια, τον Θεάνθρωπο Κύριο ημών Ιησού Χριστό, τον Υιό του Θεού και Υιό της Αειπαρθένου, Σαρκωθέντα, Σταυρωθέντα και Αναστάντα.
Κέντρο της ζωής των Αγίων είναι ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός. Η αγιότητα έχει χαρακτήρα Χριστολογικό. Οι άγιοι, μιμούμενοι τον Χριστό γίνονται Χριστοειδείς. Η αγιότητα είναι εντολή του Χριστού, «Ἃγιοι γίνεσθε, ὅτι ἅγιός εἰμι»[15].
Ο Άγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης, ο Παλαμάς, στο εγκώμιό του[16] για τον Άγιο Δημήτριο, τον οποίο παρομοιάζει με τον πολύαθλο Ιώβ της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά και με τον ίδιο τον Χριστό[17] γράφει: «Μου έρχεται, να πω για τον Δημήτριο εκείνο που λέγει ο θείος Παύλος για τον Χριστό: Αποδεικνύει την αγάπη του σ’ εμάς ο Μέγας Δημήτριος με το ότι ενώ ήμασταν ακόμη ασεβείς, αυτός «κατά καιρόν ὑπέρ ἀσεβῶν ἀπέθανε», κατά χάριν βέβαια καί μίμησιν του Δεσπότου του. Και ολόκληρη η πόλις αύτη «κατηλλάγημεν τῷ Θεῷ διά τοῦ θανάτου αὐτοῦ[18]»[19].
Ο Άγιος Δημήτριος, όπως όλοι οι Άγιοι, έτρεφε πολύ μεγάλη αγάπη και ευλάβεια, προς την Υπερευλογημένη Αειπάρθενο Θεοτόκο. Ο χώρος που κήρυττε μάλιστα ο Άγιος Δημήτριος στη Θεσσαλονίκη, η «καταφυγή», βρισκόταν στο υπόγειο του ναού της Παναγίας Παρθένου. Από εκεί ξεκίνησε, η πορεία του Αγίου Δημητρίου προς τον τόπο του μαρτυρίου. Για τον λόγο αυτό η γιορτή του Αγίου ανέκαθεν συνδεόταν με λειτουργική τιμή στην Παναγία Παρθένο. Υπάρχει από παλιά η Ιερή Παράδοση, να έρχεται και να παραμένει κατά τις ημέρες του εορτασμού του στον ναό του Αγίου στη Θεσσαλονίκη, και να προπορεύεται κατά την εόρτια λιτανεία, Ιερά Εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Η τιμή στους Αγίους, που αποτελεί τιμή στον Χριστό, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τιμή και την αγάπη προς Εκείνη που παρθενικώς Τον γέννησε από τα Άγια Σπλάχνα Της. Προς την Αειπάρθενο Μητέρα του Θεού, Εκείνη που είναι Αμόλυντη, ασυγκρίτως Ανώτερη και Ενδοξότερη από όλους τους Αγίους και από όλους τους Αγγέλους και με το Κάλλος Της, έφερε τον Θεό στη γη, για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Χάρη στην Υπεραγία Θεοτόκο, ο Χριστός έρχεται στη γη και το ανθρώπινο γένος σώζεται. Γι’ αυτό κατά τον Άγιο Ιωάννη Δαμασκηνό, ολόκληρο το μυστήριο της Θείας οικονομίας, εμπεριέχεται στο ιερότατο όνομα «Θεοτόκος»[20].
Ο Άγιος Δημήτριος είναι διαχρονικό πρότυπο για όλους τους Χριστιανούς, αποτελώντας έμπνευση και οδηγό για την πνευματική ζωή. Ο Άγιος παιδαγωγικά υπενθυμίζει τον οντολογικό προορισμό του ανθρώπου, την αγιότητα. Φανερώνει πως το Ευαγγέλιο του Χριστού δεν είναι ουτοπία, αλλά πραγματικότητα που βιώνεται δυναμικά και σταυρικά, με προοπτική την αιωνιότητα. Μας καλεί, o Άγιος Δημήτριος, με το παράδειγμα και τη ζωντανή παρουσία του, να ανέβουμε από το επίπεδο της εξωτερικής συμβατικής θρησκευτικότητας σε μια πιο ουσιαστική και αληθινή Χριστιανική ζωή.
Είναι καιροί ηθικής κρίσης και πνευματικής σύγχυσης, απειλών κατά της εθνικής κυριαρχίας, κοινωνικής αδικίας και ανισοτήτων, αντικειμενοποίησης και ελέγχου των πληθυσμών της γης, αθεΐας και αιρέσεων, διαθρησκειακού συγκρητισμού και αποστασίας. Όμως, το κακό στις διάφορες μορφές του, πάντα συντρίβεται, με τη δύναμη του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων.
Το φωτεινό πρόσωπο και η ζωντανή μορφή του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλύτη, είναι φανέρωση της Αλήθειας του Χριστού, πηγή Θείου Φωτός, πνευματικής δύναμης, ελπίδας και χαράς, λάβαρο νίκης και θριάμβου για την Αγιοτόκο Θεσσαλονίκη, την Ελληνική Μακεδονία που πάντα θα ελευθερώνει ο Άγιος, την Παναγιόφιλη Ελλάδα και την παγκόσμια Ορθόδοξη Χριστιανοσύνη.
Ας οδηγούμαστε στο Φως του Θεανθρώπου Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, το Αληθινό και Ανέσπερο και στην εν Χριστώ Σωτηρία, με τη Χάρη της Υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας και του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου του Μυροβλήτη.
[1] Λίγα χρόνια μόλις μετά την αναχώρησή του Αγίου Δημητρίου από τη γη, υπογράφηκε το 313 μ.Χ. από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο στα Μεδιόλανα το διάταγμα της ανεξιθρησκείας, το οποίο έπαυσε τους διωγμούς κατά των Χριστιανών ανοίγοντας δρόμο για την νομική και κρατική εδραίωση και την παγκόσμια εξάπλωση της Χριστιανοσύνης. Πιστεύουμε πως στην εξέλιξη αυτή, μεταξύ άλλων, βοήθησαν με τρόπο μυστικό οι πρεσβείες του Αγίου Δημητρίου στον Τριαδικό Θεό.
[2] https://www.pemptousia.gr/2011/10/o-poliouchos-agios-dimitrios/
[3] Ό.π.
[4] Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Ὁμιλία ΜΓ’ Εἰς τόν ἐν ἁγίοις μεγαλομάρτυρα καί θαυματουργόν καί μυροβλήτην Δημήτριον, PG 151, 536C.
[5] Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Ὁμιλία ΜΓ’ Εἰς τόν ἐν ἁγίοις μεγαλομάρτυρα καί θαυματουργόν καί μυροβλήτην Δημήτριον, PG 151, 537A.
[6] Περισσότερα βλ. Κέντρο Αγιολογικών Ερευνών Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης.
[7] Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Ὁμιλία ΜΓ’ Εἰς τόν ἐν ἁγίοις μεγαλομάρτυρα καί θαυματουργόν καί μυροβλήτην Δημήτριον, PG 151, 548 B.
[8] Ό.π., 548 C.
[9] Κωνσταντίνου Χολέβα, Ορθοδοξία και Πατριωτισμός, Ο Μέγας Φρουρός της Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Έαρ, σελ. 23, βλ. επίσης ό.π., σελ. 28. «Ο Άγιος Δημήτριος φανερώνει τη συνύπαρξη πατριωτισμού και οικουμενικότητας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα στην ελληνορθόδοξη παράδοσή μας». Για την αγιότητα ως οικουμενικό γεγονός βλ. Γεωργίου Μαντζαρίδη, Παγκοσμιότητα και Παγκοσμιοποίηση, Εκδόσεις Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 2001.
[10] Βλ. Ιωάννη Φουντούλη, «Μεγάλη Εβδομάς του Αγίου Δημητρίου» Κείμενα Λειτουργικής 17, Θεσσαλονίκη, 1987.
[11] Είχε το αξίωμα του δουκός, ήταν χιλίαρχος, στρατηγός των Ρωμαϊκών στρατευμάτων της Θεσσαλίας και ανθύπατος Ελλάδος. Για το αξίωμα του Δουκός, βλ. Κωνσταντίνου Δουκάκη, Συναξαριστής, τόμος Οκτωβρίου, Αθήνα, 1895, σελ. 426.
[12] Πρός Εφεσίους 6, 12.
[13] Κατά Ματθαίον 18, 36.
[14] βλ. Βασιλείου Καλλιακμάνη Πρωτοπρεσβυτέρου, Άγιος Νέστορας. Ο τολμηρός μαθητής, Εφημερίδα Μακεδονία.
[15] Λευιτικόν 20, 7, 26, Α’ Πέτρου 1,16.
[16] Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Ὁμιλία ΜΓ’ Εἰς τόν ἐν ἁγίοις μεγαλομάρτυρα καί θαυματουργόν καί μυροβλήτην Δημήτριον, PG 151, 536 B. Επίσης, βλ. Το εγκώμιο του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά στον Άγιο Δημήτριο τον Μυροβλήτη Αρχιμ. Εφραίμ Ξηροποταμηνού, Αγιορείτικη Μαρτυρία, Τριμηνιαία Έκδοση Ιεράς Μονής Ξηροποτάμου, τχ. 5, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1989.
[17] Περισσότερα βλ. Δημητρίου Βακάρου Πρωτοπρεσβυτέρου, Ο Πολιούχος της Θεσσαλονίκης Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλύτης, Θεσσαλονίκη, 2009, σελ.153.
[18] Πρβλ. Πρός Ρωμαίους 5,6.
[19] Αγίου Γρηγορίου Παλαμά, Ὁμιλία ΜΓ’ Εἰς τόν ἐν ἁγίοις μεγαλομάρτυρα καί θαυματουργόν καί μυροβλήτην Δημήτριον, PG 151, 545D-548A.
[20] Αγίου Ιωάννη Δαμασκηνού, Ἔκδοσις Ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως, PG 94, 223D.
