Πτυχές του σύγχρονου διαλόγου επιστημών και Ορθοδοξίας
8 Νοεμβρίου 2023Όταν κάνουμε λόγο για επιστήμη εννοούμε συνήθως πράγματα τα οποία βλέπουμε, μετράμε και μπορούμε τρόπο τινά να ακουμπήσουμε. Όταν όμως μιλάμε για Ορθοδοξία, πίστη, θεότητα, τότε το μέτρο είναι άμετρο, η εικόνα είναι λαμπερή και λουσμένη στο φως, ο λόγος είναι η αρχή και το τέλος όλων[1]
Για άλλους η πίστη είναι θαμπή και δυσδιάκριτη ενώ για άλλους είναι η λαγαρή και ξεκαθαρη, ειναι ο τρόπος για να φτάσει ο άνθρωπος στην πληρότητα, να απελευθερωθεί από τα φαινόμενα του κόσμου.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην επιστήμη και την ορθοδοξία ξεκινά τον 19ο αιώνα.
Τότε ήταν που επικράτησε ο θετικισμός και οι άνθρωποι σύνδεαν την επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη με την ευδαιμονία της κοινωνίας. Ως τότε βλέπαμε τους μεγάλους επιστήμονες να αναζητούν το σχέδιο του θεού για την δημιουργία του κόσμου. Προσπαθούσαν να εξηγήσουν γιατί και πως δημιουργήθηκε ο κόσμος, Ότι δεν καταλάβαινα τον ανήγαγαν σε θείας προέλευσης ώστε να έχουν έναν τίτλο να το ακουμπήσουν.
Τον 20 αιώνα ο ανταγωνισμός αυτός αναθερμαίνεται, ξεκινά η αναζήτηση σχετικά με το σύμπαν και τη λειτουργία του, οι θεωρίες των πραγμάτων άλλοτε εξελίσσονταν και αναδιατυπώνονταν και άλλοτε καθαιρούσαν η μια την άλλη. Ένας αγώνας δρόμου της επιστημονικής κοινότητας για να διατυπωθούν τα πάντα σε χαρτί.
Παράλληλα όμως η ορθοδοξία συνεχίζει και μετρά πιστούς. Πιστούς που δεν αναρωτιούνται για να βάλουν τις απορίες τους στο χαρτί , αλλά χρησιμοποιούν το χαρτί για ανάψουν κεριά, να γράψουν ονόματα για αρτοκλασίες, να διαβάσουν ψαλμούς και τροπάρια ,να δοξάσουν τον ύψιστο.
Για να κατανοήσουμε την δημιουργία, την κτίση και την εικόνα του θεού ίσως θα έπρεπε να κάνουμε μια παραβολή και να εφαρμόσουμε την ανθρωπική αρχή αλλά με αφετηρία την πίστη στο θεό. Με αυτόν τον τρόπο ο παρατηρητής βλέπει τον κόσμο που δεν κατανοείται και δεν ερμηνεύεται, τα πράγματα δεν νοούνται ύλη, αλλά σοφία και πρόνοια[2]
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο διάλογος ο οποίος εκτυλίσσεται στη δημόσια σφαίρα για την επιστήμη και την ορθοδοξία έχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης και ισχυρά σημεία σύγκρουσης.
Η ορθόδοξη πίστη έχει μέτρα και εργαλεία με τα οποία μπορούμε να καταγράψουμε και να μελετήσουμε, έχει όμως και κάτι ακόμα , έχει την πίστη, έχει τον Χριστό, έχει τον λόγο, αυτά δεν είναι μετρήσιμα στοιχεία Με την στερεοτυπική αντιπαραβολή ανάμεσα στο φως της επιστήμης και το σκότος της θρησκείας, στην ελευθερία της έρευνας και στο δόγμα, προκύπτει μια εξιδανικευμένη εικόνα για την επιστήμη. Ξεχνάμε όμως ότι η επιστήμη μεταβάλλεται ενώ η θρησκεία είναι αμετάβλητη διότι ο θεός είναι αμετάβλητος,
Είναι αναμφισβήτητο ότι η επιστήμη εξελίσσεται διαρκώς και προσπαθεί να επεκτείνει τη γνώση της. Υπάρχει η εντύπωση ότι έχει εξελιχθεί τόσο πολύ ώστε να έχει την απάντηση σε όλα. Στην πραγματικότητα όμως γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα.
Η θρησκεία από την άλλη πλευρά όμως στηρίζεται στις γραφές και την πίστη στον Τριαδικό θεό. Εφόσον λοιπόν η θρησκεία, εξ ορισμού, δεν λειτουργεί όπως η επιστήμη, γιατί να χρησιμοποιήσουμε τα κριτήρια της επιστήμης για να κρίνουμε τη θρησκεία;
Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες για ιστορικούς, κοινωνικούς και φιλοσοφικούς λόγους η θρησκεία χαίρει ειδικής προστασία και σεβασμού. Η θρησκευτική συνείδηση έχει ειδική μεταχείριση διότι συνδέεται με την ατομική ταυτότητα, την προσωπική αξιοπρέπεια και την υπαρξιακή αγωνία του καθενός. Κι αν η επιστήμη έρχεται να αμφισβητήσει το Θείο και να επικρατήσει ως ερμηνεία του κόσμου και του Σύμπαντος, η θεολογία έχει να απαντήσει ότι ο θεός άφησε την επιστήμη να εξελιχθεί και φυσικά προέβλεψε την ύπαρξη της
Ο Ιησούς Χριστός ήλθε για να κηρύξει αιώνιες αλήθειες στον κόσμο και όχι για να εμπλακεί στη άστατη και ρέουσα πολιτική πραγματικότητα της «παγκοσμιοποιημένης» εποχής. Σήμερα, το ευαγγέλιο του Κυρίου εκλαμβάνεται ως μία ατομική μια εσωτερική υπόθεση, και μελετάται μέσα από την ιστορικοκριτική, κοινωνιολογική και φιλολογική ανάλυση των πηγών. Η επιστήμη πίσω από την Ορθοδοξία κρύβεται και φανερώνεται σε αυτόν που πιστεύει και διατυπώνεται στις γραφές.
Ανάλογα με την θέση που έχει η Θρησκεία σε μία κοινωνία, προσμετρώνται και μεταφράζονται οι πηγές και οι ερμηνείες. Αντίστοιχα λοιπόν γίνονται αποδεκτές οι απόψεις και η βαρύτητά τους. Οπότε η επιστήμη και η θρησκεία καλούνται να απαντήσουν στο μεγάλο ερώτημα της δημιουργίας του Σύμπαντος και μάλιστα με όλο το εύρος της δυναμικής τους.
Η μελέτη το φυσικού κόσμου γίνεται μέσω της λογικής. Ο θεός όμως έδωσε το δώρο της λογικής ως ένα ακόμη μέσο για να τον δοξάσουμε. πιστεύω ότι δεν υπάρχει λόγος να βασανιζόμαστε και μπαίνουμε σε αυτήν την αντιπαράθεση. Το περιεχόμενο της Θεολογίας είναι διαφορετικό από αυτό της επιστήμης. Η Θεολογία μιλάει για την Δημιουργία του Κόσμου, για τον Θεό, για την πτώση , την ασθένεια την κοινωνία με τον θεό την σωτηρία, ενώ η επιστήμη, όπως το λέει και η ίδια η λέξη ασχολείται με το επιστητό, με όσα ελέγχουν τις αισθήσεις. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν η επιστήμη ιεροποιείται και η θεολογία εκοσμικεύεται [3] Δεν υπάρχει λόγος για ανασφάλεια μπροστά στα επιστημονικά επιτεύματα. Ο επιστήμονας γνωρίζει τα κτίσματα ενώ ο θεόπτης γνωρίζει τον θεό και ανάμεσα στην κτιστή και την άκτιστη φύση δεν υπάρχουν ομοιότητες.
Είναι ίσως και θέλημα θεού να μην καταλαβαίνουμε ακόμα τη διαφορά. Δεν είμαστε έτοιμοι για την σύνδεση της ψυχής με την ύλη. Σε αυτό το σημείο θέλω να καταθέσω τον προβληματισμό, ο θεός προέβλεψε και υποστήριξε την επιστήμη και την έρευνα ώστε ο άνθρωπος να καταλάβει και να αναγνωρίσει τη δημιουργία Του, οι επιστήμονες θέτωντας τα πάντα σε κανόνες που έχουν μια συγκεκριμένη εξήγηση και ακολουθία δεν βρίσκουν θέση στο ανεξήγητο. Είναι λοιπόν ανεξήγητο ή μήπως η επιστήμη δεν έχει θέσει ακόμα το σωστό ερώτημα και για αυτό δεν έχει την απάντηση που αναγνωρίζει. Αν υποθέσουμε ότι η εξήγηση του κόσμου διαβάζεται μέσα από το πρίσμα της επιστήμης που μέχρι τώρα γνωρίζουμε και κάθε μέρα ανακαλύπτουμε μήπως απλά δεν έχουμε βρεθεί στη θέση να δούμε τις απαντήσεις διότι δεν είμαστε ακόμα σε αυτό το επίπεδο εξέλιξης και θα προχωρήσω λέγοντας : μήπως η Δευτέρα παρουσία υπάρξει όταν θα έχουμε εξελιχθεί επιστημονικά τόσο, ώστε να μπορούμε να την δούμε;
Βιβλιογραφία
Αντωναράκης Στυλιανός: Επιστήμη και Θρησκεία – Stylianos Antonarakis on Science and Religion
John Hedley Brooke, for Science and Religion: Some Historical Perspectives (Cambridge 1991)
John H. Evans. (Author)February 2018, Morals Not Knowledge Recasting the Contemporary U.S. Conflict between Religion and Science.
Ιερόθεος Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου. Μεταξύ δυο αιώνων – Κεφ 4. εκδόσεις Ιεράς Μονής Γενεθλίου Θεοτό΄κου (Πελαγίας)
Χριστιανική Ηθικη ΙΙ , Γ. Μαντζαριδης. Άνθρωπος και Θεός. Άνθρωπος και συνάνθρωπος. Υπαρξιακές και βιοηθικές θέσεις και προοπτικές
Interview of H.E. Nikolaos, Metropolitan of Mesogaia and Lavreotike (in Greek
Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος για τη σχέση επιστήμης και Εκκλησίας, https://project-sow.org/node/309 , ανάκτηση 2/1/2023
Πετρος Παναγιωτόπουλος , Τομες κι ασυμβατοτητες, εκδόσεις Ροπη
Prediction omens oracles & prophecies – HarvardX edX online course
Ιωαννης Ρωμανιδης σπανια ομιλία ανακτηση 16-7-2023
Σταμούλης Χρυσόστομος Θεολογία και επιστήμη. Ένας διάλογος πολιτισμού
– 27 Δεκεμβρίου 2014
Στογιαννίδης Αθανάσιος, Ορθόδοξη Θεολογία, Μάθημα των Θρησκευτικών και Δημόσιος Χώρος / Orthodox Theology, Religious Education and Public Sphere
http://www.chicagomaroon.com/2008/6/2/full-j-z-smith-interview
( Ημερομηνια κτήσης 24-12-2022)
Z. Smith, Map is not Territory: Studies in the History of Religions,
John Hedley Brooke https://www.youtube.com/watch?
Michael Welker , The Science and Religion Dialogue , Past and Future
ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΣΕΡΒΙΑ: ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ
Γκέϊλ Ουόλοσακ και Τατιάνα Παουνέσκου | English | ру́сский
https://publicorthodoxy.org/2017/10/10/3631/
https://antifono.gr/θεολογία-και-επιστήμη-ένας-διάλογος-π/
https://elearning.auth.gr/course
Ορθόδοξη Θεολογία και Επιστήμη Θεολόγος και ο επιστήμονας σε σχέση με τον θεό και τον Κόσμο, Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου . ιστότοπος https://www.sophia-ntrekou.gr/2013/09/Ierotheos-Vlaxos-orthodoxi-theologia-kai-epistimi.html.(ανακτηση 17-7-2023)
