Η προέλευση των ονομάτων των μηνών

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=386846)

Όλοι χρησιμοποιούμε τα ονόματα των μηνών, είναι όμως πολλοί εκείνοι που δε γνωρίζουν, τι ακριβώς σημαίνουν.  Το σημερινό μας ημερολόγιο, που είναι πια παγκόσμιο, έχει την αρχή του στο ρωμαϊκό ημερολόγιο που καθιέρωσε ο Ιούλιος Καίσαρας. Το ημερολόγιο αυτό το δημιούργησε ο αστρονόμος Σωσιγένης από την Αλεξάνδρεια, επειδή όμως το εισήγαγε και το επέβαλε ο Ιούλιος Καίσαρας, γι’ αυτό και επικράτησε με την ονομασία ιουλιανό ημερολόγιο. 

  Οι ονομασίες των 12 μηνών και του ιουλιανού και του γρηγοριανού ημερολογίου διατηρήθηκαν ίδιες και είναι λατινικές.

Οι Ρωμαίοι είχαν πρωτοχρονιά την πρώτη του Μάρτη και τους μήνες, στην αρχή, τους ονόμαζαν με βάση την αριθμητική τους σειρά: Πρώτος, Δεύτερος κ.λπ. Αργότερα τους έδωσαν ονόματα θεών και αυτοκρατόρων. ΄Ετσι οι επίσημες ονομασίες των μηνών διαμορφώθηκαν ως εξής:  

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Είναι ο πρώτος μήνας του ημερολογιακού μας έτους. Ονομάστηκε από το ρωμαϊκό θεό Janus – Ιανό. Ο Ιανός ήταν θεός της αρχής και του τέλους. ΄Ηταν ο θεός επόπτης της κάθε κρίσιμης καμπής, καμπής στο χρόνο, στη ζωή μας.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

Πήρε το όνομά του από το λατινικό Februare που σημαίνει κάθαρση, αφού οι Ρωμαίοι το μήνα αυτό καθάριζαν την πόλη και τους αγρούς τους λιτανεύοντας επί δώδεκα μέρες και θυσιάζοντας.

ΜΑΡΤΙΟΣ

          Ο Μάρτιος έλαβε το όνομά του από τον Ρώμο, ο οποίος θέλοντας να τιμήσει το θεό ΄Αρη, στα λατινικά Mars, έδωσε το όνομά του στον πρώτο μήνα του ρωμαϊκού ημερολογίου, που μέχρι τότε ονομαζόταν primus.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ

 ΄Ελαβε το όνομά του από το λατινικό Aprilis που προέρχεται από το ρήμα aperire, που σημαίνει ανοίγω, διότι κατά το μήνα αυτό ξεκινά, ανοίγει η άνοιξη. Οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει το μήνα αυτό στη θεά Αφροδίτη.

ΜΑЇΟΣ

 Το όνομά του το πήρε από τη λατινική λέξη magnus που σημαίνει μέγας. Ονομάζονταν έτσι είτε γιατί η διάρκεια της μέρας μεγάλωνε, είτε κατ’ άλλους το μήνα αυτό ετελούντο οι γάμοι των αρχόντων των Ρωμαίων. Κατά μία άλλη άποψη το όνομα Μάιος προήλθε από το όνομα της μητέρας του Ερμή, η οποία ονομαζόταν Μαία και στην οποία οι Ρωμαίοι προσέφεραν θυσίες την πρώτη μέρα του μήνα αυτού.

ΙΟΥΝΙΟΣ

 Ο Ιούνιος έχει λάβει το όνομά του από τη λατινική λέξη Juno, που ήταν ένα από τα ονόματα της θεάς ΄Ηρας. Κατά το μήνα αυτό, που αντιστοιχούσε στον τέταρτο του ρωμαϊκού ημερολογίου οι Ρωμαίοι τιμούσαν την ΄Ηρα με τελετές.

ΙΟΥΛΙΟΣ

 Το όνομά του το οφείλει στον πρώτο μονάρχη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, (Julius). Στην αρχή ονομαζόταν Κοϊντήλιος. Με απόφαση της Γερουσίας της Ρώμης, το 44 μ.Χ. ονομάσθηκε Ιούλιος.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

 Ο Αύγουστος έλαβε το όνομά του από τον αυτοκράτορα Οκταβιανό, ο οποίος είχε τον τίτλο του Αυγούστου, δηλαδή του σεβαστού. Το μήνα αυτό ο Οκταβιανός αναγορεύτηκε για πρώτη φορά ύπατος. Την αρχή ο μήνας αυτός ονομαζόταν Σεξτίλιος.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

 Πήρε το όνομά του από το λατινικό Septem που προέρχεται από το ελληνικό επτά, καθώς ήταν ο έβδομος μήνας στο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο ο Σεπτέμβριος είναι ο πρώτος μήνας της Ινδίκτου.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

 Ονομάστηκε έτσι από το λατινικό Octo, το οποίο προέρχεται από τον ελληνικό αριθμό οκτώ. Στη Ρώμη ο Οκτώβριος αποκαλείτο Sementilius, (semen σημαίνει σπόρος) και είχε λάβει την ονομασία αυτή, επειδή είναι ο κατ’ εξοχήν μήνας της σποράς.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

 Πήρε το όνομά του από το λατινικό Novem που σημαίνει ένατος, επειδή ήταν ο ένατος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου.

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

 Ο Δεκέμβριος έχει πάρει την ονομασία του από το λατινικό Decem, σημαίνει δέκα-δέκατος, καθώς ήταν ο δέκατος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου.

          Πιο πρακτικά η γνώση της ετυμολογίας, δηλαδή από πού παράγονται οι λέξεις, μας βοηθάει να μην κάνουμε ορθογραφικά λάθη. Συχνά μπερδεύουμε το -η και -υ σε λέξεις που περιέχουν και τα δύο: μήνυμα (από το μηνύω) και όχι μύνημα, μύκητας και όχι μήκυτας (μήκος), θηλυκό (θήλυ) και όχι θυληκό, κήρυγμα (κηρύσσω) και όχι κύρηγμα, Μυτιλήνη και όχι Μητιλύνη. Η νηστήσιμη πίτα δεν έχει παραγωγική κατάληξη -εία, νηστεία) αλλά -ήσιμος (π.χ. αξιοποιήσιμος). Η ειδωλολατρία γράφεται με -ι, διότι παράγεται από το ειδωλολάτρης και όχι από το ειδωλολατρεύω, όπως το λατρεία από το λατρεύω.

          Συχνά γίνονται παρανοήσεις ως προς την ετυμολογική προέλευση της λέξης με αποτέλεσμα να κάνουμε ορθογραφικά λάθη.

Ψιλή κυριότητα (νομικός όρος) και όχι υψηλή κυριότητα.

έχω κλίση στη μουσική (κλίνω) – πήρα κλήση από το δικαστήριο (καλώ)

σύγκλιση απόψεων – σύγκληση συνεδρίου – σύγκλειση δοντιών

ετερόκλιτο ουσιαστικό – ετερόκλητο πλήθος

κλείνω την πόρτα – κλίνω το ρήμα

ο τοίχος του σπιτιού και το τείχος της πόλης.

παραλείφθηκε το κεφάλαιο (από το παραλείπω) – παραλήφθηκε το δέμα (από το παραλαμβάνω)

μήτρα (της γυναίκας) – μίτρα (του Δεσπότη)

σύγχυση νοημάτων (συγχέω) – ψυχική σύγχιση (συγχίζω)

 λιμός (=πείνα) – λοιμός (=λοιμώδες νόσημα, πανώλη)

τεχνικός (αυτός που γνωρίζει μια τέχνη)– τεχνητός (με τεχνητά μέσα)

πηλήκιο (καπέλο) – πηλίκο (της διαίρεσης)

αμυγδαλιές (τα δέντρα) – αμυγδαλές (οι αδένες)

κυκλοφοριακή συμφόρηση στην πόλη – το κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπινου σώματος.

Όσον αφορά το θέμα αυτό (και όχι: όσον αφορά στο θέμα αυτό, διότι αποτελεί μεταγλώττιση της λόγιας σύνταξης: όσον αφορά εις το θέμα αυτό. Ούτε, βεβαίως, ως αναφορά αλλά όσον αφορά).

ορθοπαιδικός – ορθοπεδικός. Οι ιατροί της ειδικότητας έχουν αποφασίσει από το 1997 το ορθοπαιδικός

χειρούργος – χειρουργός. Προτιμάται γενικώς (και από τους γιατρούς) το χειρουργός διότι τα εις –ούργος έχουν κακή χροιά (πανούργος, κακούργος κ.λπ.).

                    Πολύ ενδιαφέρουσες ετυμολογικές παρατηρήσεις έχουμε και από τις τηλεοπτικές εκπομπές σε ετυμολογικά μαθήματα της Ευμορφίας Καπόλου. Για παράδειγμα:

Από πού παράγεται και τί σημαίνει «φίλος». Παράγεται από το φ- που έχει σχέση με το φως και το -ίλος του ρήματος είλω = περιτυλίσσω. Άρα φίλος είναι αυτός που σε περιτυλίσσει σαν φως, σε νιάζεται και ενδιαφέρεται για σένα.

Η αγάπη παράγεται από το επίρρημα άγαν=πολύ και το πάομαι= κτώμαι. Άρα αγάπη είναι το αίσθημα  ότι κάτι ανήκει αποκλειστικά σε κάποιον.  Το κτήνος παράγεται από το κτώμαι και σημαίνει κάτι που είναι δικό μου, όπως ήταν το σκοτωμένο ζώο που ήταν κτήμα των κυνηγών. Η ευδαιμονία παράγεται από το ευ- και δαίμων, και σημαίνει την κατάσταση κατά την οποία ο άνθρωπος τα έχει καλά με τους θεούς (δαίμονες), ενώ ευτυχία (ευ+τύχη) σημαίνει να έχεις καλή τύχη και μακαριότητα (μάκαρ= ευτυχής θεός) που αναφέρεται στην ευτυχία των θεών. Φρόνηση (φρένες η έδρα του λογικού) είναι να σκέφτεσαι και σωφροσύνη (σώφρων+φρόνηση) να έχεις «σώας τας φρένας», να σκέφτεσαι σωστά. Ο υιός παράγεται από το –ύ (κύω, κύηση) και –ιος, το σπέρμα του άνδρα και αυτό από το ρήμα είμι = έρχομαι). Επομένως υιός σημαίνει αυτός που προέρχεται από το σπέρμα του άνδρα ύστερα από κύηση. Η θυγάτηρ παράγεται από το –θ (τί-θημι) το -υ(κύω) και γαστήρ, διότι η «θυγάτηρ» είναι η κοπέλα που πρόκειται να πάρει το σπέρμα του άνδρα για κύηση. Τέκνον παράγεται από το τίκτω, το οποίο σχετίζεται με το τεύχω=κατασκευάζω. Επομένως τέκνο είναι αυτό που κατασκευάζεται (για εννιά μήνες) στην μήτρα της γυναίκας.

Συμπερασματικά

Όλα αυτά θα έλεγε κανείς ότι είναι περιττά, ότι είναι άχρηστες πληροφορίες, όμως με αυτόν τον τρόπο καταλαβαίνουμε την σημασία κάθε λέξης. Βέβαια όλοι μας δεν είμαστε σε θέση να τα γνωρίζουμε όλα αυτά, αλλά αν δείξουμε λίγο ενδιαφέρον και προσοχή, μπορούμε να μάθουμε πολλά. Εκείνα όμως που θέλω να τονίσω είναι ότι:

 α) Οι λέξεις συσχετίζονται μεταξύ τους και αποτελούν ετυμολογικές οικογένειες, οι οποίες μπορούν να μας βοηθήσουν και στην ορθογραφία, αν θυμηθούμε κάποια λέξη που την ξέρουμε καλά από άποψη ορθογραφίας π.χ. ετοιμόλογος είναι αυτός που δίνει γρήγορα απαντήσεις, ενώ ετυμόλογος είναι αυτός που μιλάει για το ριζικό θέμα μιας λέξης.

β) Οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας δεν είναι τυχαίες αλλά έχουν σχέση με τους ηχοφθόγγους της φύσης και τις φωνητικές ανάγκης του λόγου, εκφράζουν έννοιες, γι’ αυτό και η γλώσσα μας χαρακτηρίζεται εννοιολογική όχι συμβατική.

Η γλώσσα μας είναι σοφή, γιατί και εκ κατασκευής είναι τέτοια και γιατί κουβαλάει την σοφία αιώνων από ανθρώπους πολύ καλλιεργημένους πολιτιστικά. Είναι ανάγκη να την μελετούμε και να την γνωρίζουμε.