Το Σύνταγμα του 1822 και ο πρόλογος του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου
18 Νοεμβρίου 2021(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=326915)
Στην Καινή Διαθήκη συναντάμε αρκετά χωρία που έχουν ερμηνευτεί από τους Πατέρες της εκκλησίας ως αποτυπώσεις της Αγίας Τριάδος. Όμως, για τους Πατέρες, το Ευαγγέλιο του Ιωάννη είναι αυτό που παρουσιάζει περισσότερο από τους Συνοπτικούς, τον Θεό με Τριαδική υπόσταση, κάνοντας αναφορά στον πρόλογο του Ευαγγελίου. Διότι, ο Λόγος, ήταν αυτός που αποκάλυψε τον Πατέρα και το Πνεύμα.
Έτσι έχουμε: «Εν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος, καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος…Καὶ ὁ λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν, καὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς μονογενοῦς παρὰ πατρός, πλήρης χάριτος καὶ ἀληθείας…ὅτι τεθέαμαι τὸ πνεῦμα καταβαῖνον ὡς περιστερὰν ἐξ οὐρανοῦ καὶ ἔμεινεν ἐπ᾽ αὐτόν» (Ιω. 1:1-32)1.
Η γενικότερη προβληματική που υπάρχει τόσο με την σύνταξη, όσο και με τις πηγές που υπάρχουν στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, έχει προβληματίσει αρκετά τους ερευνητές από τους πρώτους αιώνες μέχρι σήμερα. Τα προβλήματα αυτά έχουν να κάνουν με τα διαφορετικές μορφές της ελληνικής γλώσσας και των εκφράσεων που υπάρχουν, αλλά και με την ασυνέχεια που υπάρχει σε συγκεκριμένα χωρία2. Φαίνεται ότι, στο κείμενο επικρατεί μια ιδιαιτερότητα και οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δύο κύριες θεωρίες για να προσεγγίσουν και να δικαιολογήσουν τα προβλήματα που επικρατούν. Η μία υποστηρίζει ότι, κάποιος ενώ προσπαθούσε να οργανώσει το υλικό που είχε καταγραφεί στην κοινότητα του Ιωάννη για να συντάξει το κείμενο, κατέληξε να τοποθετεί σε λάθος μέρη, τα διάφορα γεγονότα3. Ενώ, η δεύτερη λύση που δίνεται έχει να κάνει με το γεγονός ότι, το Ευαγγέλιο έχει πολλαπλές πηγές που συνθέτουν το περιεχόμενο τους4.
Το συγκεκριμένο χωρίο αποτελεί τον πρόλογο του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου. Ερευνητές όπως ο Ηarnack υποστηρίζουν ότι ο πρόλογος του Ευαγγελίου δεν αποτελούσε μέρος του πρωτότυπου κειμένου5. Αυτό το γεγονός το στηρίζουν στο ότι η αναφορά στον Λόγο δεν γίνεται άμεσα σε κανένα άλλο μέρος του Ευαγγελίου, επομένως ο Ιωάννης δεν αναπτύσσει την Χριστολογία του Λόγου σε μεγάλο βαθμό και την περιορίζει στον πρόλογο. Αναλογικά, το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση της Α΄ προς Εβραίους με τον Παύλο. Επίσης, ο πρόλογος μπορεί να λειτουργεί για να παρουσιάσει τα κεντρικά θέματα που υπάρχουν στο Ευαγγέλιο, συνήθεια χαρακτηριστική των αρχαίων συγγραφέων της εποχής6.
Ο κύριος σκοπός του προλόγου αυτού φαίνεται στα ρητορικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν στο κείμενο. Κάθε ρητορικός λόγος ξεκινούσε με ένα προοίμιο πρίν εισαχθεί στο κύριο θέμα του. Ο πρόλογος αυτός, όπως στην περίπτωση του Ιωάννη, δεν ήταν μεγάλος και περιείχε σε συντομία τα βασικά στοιχεία με τα οποία θα ασχοληθεί ο συγγραφέας. Σε ελληνορωμαϊκούς επαινετικούς λόγους, ήταν συχνό να επαινείτε η ανατροφή και η οικογένεια του ατόμου που γραφόταν προς τιμήν ο λόγος. Το ίδιο συμβαίνει και στα Ευαγγέλιο ο Ματθαίος και ο Λουκάς, στην εισαγωγή των Ευαγγελίων τους κάνουν αναφορά στην γέννηση και την ανθρώπινη καταγωγή του Χριστού, ενώ ο Ιωάννης φτάνει και αναφέρετε στην προαιώνια ύπαρξη του Χριστού ως Λόγου και μέλους της Τριάδος7.
Ο Λόγος δεν θα έπρεπε να γίνει αντιληπτός όπως ο Γνωστικός λόγος, ο οποίος είναι προϊόν εσωτερικής πνευματικής διεργασίας, αλλά ο Λόγος του Ιωάννη δρα μέσα στην ιστορία ενεργά8. Ο Λόγος είναι αυτός που τελεί το λυτρωτικό έργο του και μέσω από αυτόν γίνεται η κοινωνία όλων των πιστών στο πρόσωπο του. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια γιατί ο Ιωάννης προτίμησε να χρησιμοποιήσει αυτή την λέξη. Μια θέση υποστηρίζει ότι αυτή την λέξη χρησιμοποιούσαν οι απόστολοι κατά την περίοδο της δράσης τους για να δηλώσουν τον Χριστό, επομένως η αναγωγή γίνεται αυτόματα για τον Ιωάννη και την κοινότητα του9. Ορισμένοι ερευνητές που προτείνουν σύνδεση με τον λόγο των Γνωστικών, δηλώνουν την επιρροή του Ιωάννη από ένα ελληνικό υπόβαθρο που είναι άμεσα συνδεδεμένο με την φιλοσοφία10.
Βέβαια, οι Χριστιανικοί ύμνοι της εποχής, όπως είναι ο πρόλογος του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου, διαφέρουν αρκετά από αυτούς των Γνωστικών. Οι Χριστιανικοί ύμνοι είναι μικρότεροι και πιο ποιητικοί. Κάνουν αναφορά στον Θεάνθρωπο Χριστό. Ασχολούνται με την σωτηρία του ανθρώπου που προήλθε από την ενσάρκωση. Και η τελική λύτρωση υπάρχει στην ανάσταση. Ο Schnackenburg παρατηρεί ότι ο ύμνος αυτός ακολουθεί Ιουδαϊκά πρότυπα και πρωτοχριστιανικά, καθόλου όμως Γνωστικά11.
1 Για άλλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις βλ.: Haenchen, et al., John : a commentary on the Gospel of John (2τομ.; Philadelphia: Fortress Press, 1984). Brown, The Gospel according to John (no 29-29A; 2 τομ.; Garden City, N.Y.,: Doubleday, 1966). Barrett, The Gospel according to St. John : an introduction with commentary and notes on the Greek text (Philadelphia: Westminster Press, 1978).
2 Brown, The Gospel according to John. Σελ. 20
3 Bernard and McNeile, A critical and exegetical commentary on the Gospel according to St. John (2τομ.; New York,: C. Scribner’ Sons, 1929).
4 Dodd, Historical tradition in the Fourth Gospel (Cambridge Eng.: University Press, 1963).
5 Collins, John and his witness (Collegeville, Minn.: Liturgical Press, 1991).
6 Keener, The Gospel of John : a commentary (2τομ.; Peabody, Mass.: Hendrickson Publishers, 2003). Σελ. 334.
7 Keener, The Gospel of John : a commentary. Σελ. 338.
8 Boice, Witness and revelation in the Gospel of John (Grand Rapids,: Zondervan Pub. House, 1970). Σελ. 162.
9 Barrett, The Gospel according to St. John : an introduction with commentary and notes on the Greek text. Σελ. 154.
10 Μεταξύ άλλων ερευνητών ο Bultmann και ο Conzelmann αναφέρουν ότι για να μπορέσει να απαντηθεί με ακρίβεια ένα τέτοιο θέμα πρέπει να εξεταστεί η αντίληψη, η κεντρική ιδέα που είχαν οι πιστοί εκείνη την εποχή. Conzelmann, An outline of the theology of the New Testament (London,: S.C.M. Press, 1969). Σελ. 335.
11 Schnackenburg, The Gospel according to St. John (3τομ.; New York: Crossroad, 1982). Σελ. 1:493.
(Συνεχίζεται)
