Λίγο έξω από τα τείχη της πόλης βρίσκεται η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Βαλουκλή. Η ιστορική Μονή που πήρε την ονομασία του από το τουρκικό όνομα Balık (= ψάρι) και περιλαμβάνει εκτός από το μοναστήρι, την
εκκλησία και το αγίασμα.
Το 559 ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός, θεραπευμένος από μια ασθένεια κάνοντας χρήση του νερού της Πηγής ανακαίνισε το ναό αυτό με υλικά που είχαν περισσέψει από την Αγιά Σοφιά. Ο ανακαινισμένος όμως ναός κατέπεσε μετά από σεισμό όπου και ανοικοδόμησε εκ νέου η Ειρήνη η Αθηναία. Την τρίτη φορά ανοικοδομήθηκε από τον Αυτοκράτορα Βασίλειο τον Μακεδόνα. Αργότερα πυρπολήθηκε από τον αρχηγό των Βουλγάρων Συμεών, όπου και αναγέρθηκε για 4η φορά από τον Ρωμανό τον Λεκαπηνό.
Κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης ο ναός καταστράφηκε και το αγίασμα καλύφθηκε. Αργότερα όμως επετράπει στους Χριστιανούς να αποκαλύψουν το αγίασμα και να επανιδρύσουν μικρό προσκύνημα. Το 1825 καταστράφηκε από τους γενίτσαρους και το 1827 ανευρέθηκε η Ιερά εικόνα της Θεοτόκου εικονιζόμενη υπέρ της Ζωοδόχου Πηγής. Μετά απ΄ αυτό το 1830 ο Σουλτάνος επέτρεψε την νέα ανοικοδόμηση (5η φορά) του Ναού όπως σήμερα διασώζεται, επί Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντίου Α΄ όπου και εγκαινιάσθηκε μετά από πέντε χρόνια.
Στην αυλή της Ζωοδόχου Πηγής βρίσκονται οι τάφοι Ιεραρχών
Μεγάλων Ευεργετών
και Πατριαρχών...
Οι λεηλασίες από τις επιθέσεις του όχλου την νύχτα της 6ης προς 7ης Σεπτεμβρίου του 1955 έχουν αφήσει τα ίχνη τους στους τάφους των Πατριαρχών, που το 1860 περίπου και μετά θάπτονται εκεί.
Το αγίασμα βρίσκεται στον υπόγειο Ναό και αποτελείται από μαρμαρόκτιστη πηγή, το νερό της οποίας θεωρείται αγιασμένο. Απ' εδώ διαδόθηκε ο τύπος της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο.
Μάλιστα το αγίασμα αυτό συνδέεται και με μια παράδοση που λέει ότι την ημέρα της Αλώσεως, ο Καλόγερος δεν πίστεψε πώς η Πόλη έπεσε, και γι' αυτό ζήτησε τα ψάρια πού τηγάνιζε να βγούν και να πέσουν μέσα στο νερό. Και το θαύμα έγινε γι' αυτό και έδωσε το όνομα στην Μονή. Αυτή την ιστορία, ο Μεγάλος μας Ποιητής Γεώργιος Βιζυηνός, την έκανε ποίημα, με τον τίτλο " Το Μπαλουκλή (Τα ψάρια της Ζωοδόχου Πηγής).
Πηγή
Τα μάρμαρα στο πάτωμα της αυλής της Μονής
Μ' αν είν' αλήθεια το κακό, να σηκωθούν τα ψάρια
να πέσουν μες στο ρεύμα!
Ακόμ' ο λόγος βάσταγε, τα ψάρι' απ' το τηγάνι,
την μια μεριά ψημένα,
πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την λεκάνη,
γερά, ζωντανεμένα.
Ακόμ' ώς τώρα πλέουνε, κόκκιν' από το μέρος,
όπου τα είχε ψήσει.
Φυλάγουν το Βυζάντιο ν' αναστηθή κι ο γέρος
να τ' αποτηγανίση.
Από το ποίημα του Βιζυηνού "Το Μπαλουκλί (Τα ψάρια της Ζωοδόχου Πηγής)"