Page 6 - Η ψαλτική ως τέχνη και ως επιστήμη

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 16 / Η ψαλτική ως τέχνη και ως επιστήμη / 13 Νοεμβρίου 2013 www.pemptousia.gr

Αναπτύχθηκαν, λοιπόν, σταδιακά από τον ε´ αιώνα Τα πρώτα μελοποιημένα ψαλμικά μαθήματα ήταν
δύο λειτουργικά τυπικά: το ασματικό η κοσμικό και το κυρίως της θείας λειτουργίας και βρίσκονταν στις μου-
μοναχικό. Δεν γνωρίζουμε, βεβαίως, το ακριβές δομικό σικές συλλογές Ψαλτικόν και Ασματικόν του ασματικού
περιεχόμενο που είχαν αρχικά αυτά τα δύο τυπικά, για- τυπικού. Αργότερα, με την δημιουργία του ενιαίου τυπι-
τί τα πρώτα σωζώμενα χειρόγραφα τυπικά είναι πολύ κού και την ενσωμάτωση των δύο αυτών συλλογών στην
μεταγενέστερα από την εποχή που άρχισαν αυτά να νέα μουσική συλλογή του νυχθημέ-ρου, την Ακολουθίαι η
διαμορφώνονται, το βέβαιο όμως είναι ότι αλληλοεπη- Παπαδική –και αργότερα Ανθολογία, συμπεριελήφθησαν
ρεάστηκαν σε πολλά σημεία. Τα δύο τυπικά ακολούθη- σε αυτήν πολλές νέες κυρίως μελισματικές συνθέσεις.
σαν μία παράλληλη πορεία για πολλούς αιώνες, έως την
οριστική εγκατάλειψη του ασματικού τυπικού, κατά τις Αινιγματική, ωστόσο, παραμένει η έλλειψη μουσικών
αρχές του ιε´ αιώνα μ.Χ., και έδωσαν την θέση τους στο χειρογράφων για τις υπόλοιπες ακολουθίες του ασμα-
νυν εν χρήσει τυπικό, που ουσιαστικά αποτελεί υβριδική τικού τυπικού, πλην της θείας λειτουργίας, από τον ιβ´
μορφή αυτών των δύο παραδόσεων. έως τον ιδ´ αιώνα. Η έρευνά μας για την μουσική χρή-
ση των ψαλμών μέσα από την χειρόγραφη παράδοση
Από τις κυριότερες αιτίες, πάντως, για την σταδια- μας οδήγησε στην διαπίστωση ότι η μουσική συλλογή
κή εξαφάνιση του ασματικού τυπικού ήταν οι επιδρο- Ακολουθίαι-Παπαδική ήταν ανέκαθεν πολυσυλλεκτική,
μές των ξένων κατακτητών –παρ᾽ όλο που μερικοί ξένοι καθώς σε αυτήν δεν υπήρχαν μόνον μελισματικά η ψαλ-
ερευνητές προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο-, μικά μαθήματα, αλλά και πολλά άλλα μαθήματα για την
αλλά και ο μεγάλος αριθμός προσωπικού που απαιτού- διευκόλυνση των ψαλτών εκείνης της εποχής.
νταν για την τέλεση των
ακολουθιών του ασματικού Αυτή η διαπίστωση μας
τυπικού. ώθησε να προτείνουμε τον
διαχωρισμό των καθαρώς
Η Εκκλησία εισήγαγε ψαλμικών από τα άλλα πα-
από νωρίς στην λατρεία παδικά μαθήματα, ταξινο-
της το βιβλίο των Ψαλ- μώντας τα είδη των μελών
μών, χάρη, στο πλούσιο σε τέσσερις κατηγορίες:
θεολογικό θεματολόγιό το στιχηραρικό, το ειρμο-
του. Οι διαχρονικές αξίες λογικό, το ψαλμικό και το
του Ψαλτηρίου, όπως λ.χ. παπαδικό. Προτάθηκε, επί-
ο θαυμασμός για το με- σης, μία ακριβέστερη ταξι-
γαλείο της κτίσης, η αίνε- νόμηση των δρόμων της με-
ση και η δοξολογία προς λωδίας σε σύντομο για τα
τον Θεό, η αναζήτηση της συλλαβικά μέλη, αργό για
μετάνοιας κ.α., καθώς και τα μελισματικά και αργο-
οι Πατέρες της Εκκλησίας σύντομο για τα ενδιάμεσα,
που τόνισαν την διδακτική αποφεύγοντας την σύγχυση
του αξία, του προσέδωσαν κεντρική θέση στην προσευ- ανάμεσα στο είδος του μέλους, τον δρόμο της μελωδίας
χόμενη κοινότητα της Εκκλησίας. Μάλιστα, ο συνδυα- και την ρυθμική αγωγή του μαθήματος που δημιουργού-
σμός της μουσικής με το κείμενο των ψαλμών θεωρήθηκε σε η υπάρχουσα ταξινόμηση των δρόμων της μελωδίας
από τους Πατέρες πολύ σημαντικός για την καλύτερη σε ειρμολογικό, στιχηραρικό και παπαδικό.
κατανόηση των διαφόρων μηνυμάτων και διδασκαλιών
που εμπεριέχονται στο Ψαλτήριο. Τέλος, με την ανάλυση κάποιων μουσικών παραδειγ-
μάτων φάνηκε ξεκάθαρα ότι η μελουργία είναι μία τέχνη
Έτσι, οι ψαλμοί χρησιμοποιήθηκαν ως ένα από τα που υπακούει στις ανάγκες της λατρευτικής σύναξης,
δομικά στοιχεία της λατρείας της Εκκλησίας, καθώς όπως αυτές εκφράζονται με τις ακολουθίες της Ανατο-
απαντώνται σε όλες τις ακολουθίες του νυχθημέρου, τις λικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Η μουσική, λοιπόν, με τα
περιστατικές ακολουθίες και τα μυστήρια είτε αυτο- χρησιμοποιούμενα μελικά σχήματά της, έχει στόχο την
τελείς είτε ως παραθέματα που παρεμβάλλονται μέσα προβολή των θεόπνευστων μηνυμάτων των μελοποιου-
στην υμνογραφία, προσδίδοντας στις ακολουθίες νοή- μένων ύμνων. Το ίδιο συμβαίνει και με την μελοποίηση
ματα εσχατολογικά, εκκλησιολογικά, χριστολογικά, σω- ψαλμών, ανεξάρτητα από τον δρόμο που ακολουθεί το
τηριολογικά κ.λπ. Οι ψαλμοί, λοιπόν, αποδεικνύουν την μέλος τους και τους χρησιμοποιούμενους μουσικοτεχνι-
διαχρονικότητα του αποκεκα-λυμμένου λόγου του Θεού κούς τρόπους. Η μελοποίηση δηλαδή των ψαλμών έχει
πάντα άμεση σχέση με το ποιητικό κείμενο των ψαλμών,
Σχετικά τώρα με την μουσική τους, οι ψαλμοί κατα- το οποίο και προσπαθεί να αναδείξει.
τάσσονται στα πεζά η άρρυθμα μέλη της εκκλησιαστικής
υμνολογίας και εμφανίσθηκαν στην μουσική χειρόγραφη
παράδοση γύρω στα τέλη του ιβ´ με αρχές του ιγ´ αι-
ώνα.

Σελίδα 6