Κανών α’, ᾨδὴ γ’, τῆς Ἑορτῆς Ἦχος πλ. δ’
Ὁ Εἱρμὸς
«Ῥάβδος εἰς τύπον τοῦ μυστηρίου παραλαμβάνεται·
τῷ βλαστῷ γὰρ προκρίνει τὸν ἱερέα,
τῇ στειρευούσῃ δὲ πρώην, Ἐκκλησία νῦν ἐξήνθησε,
ξύλον Σταυροῦ, εἰς κράτος καὶ στερέωμα».[1]
Απλή σύνταξη
Ῥάβδος παραλαμβάνεται εἰς τύπον τοῦ μυστηρίου ·
τῷ βλαστῷ γὰρ προκρίνει τὸν ἱερέα, ξύλον δὲ Σταυροῦ
νῦν ἐξήνθησε τῇ στειρευούσῃ πρώην Ἐκκλησία
εἰς κράτος καὶ στερέωμα.
Μετάφραση
Η ράβδος (του Ααρών) παραλαμβάνεται
ως προτύπωση του Μυστηρίου (του Σταυρού και της Εκκλησίας),
γιατί με τον βλαστό, που έβγαλε, έκρινε ποιος θα οριστεί ιερέας.
Τώρα όμως στην προηγούμενη στείρα Εκκλησία (της Παλαιάς Διαθήκης)
βλάστησε το ξύλο του Σταυρού, η νέα Εκκλησία,
την οποία την έκανε δυνατή και στέρεη.
Κείμενο ( α΄ τροπάριο β΄ Ωδής)
Ὡς ἐπαφῆκε ῥαπιζομένη ὕδωρ ἀκρότομος,
ἀπειθοῦντι λαῷ, καὶ σκληροκαρδίῳ,
τῆς θεοκλήτου ἐδήλου, Ἐκκλησίας τὸ μυστήριον,
ἧς ὁ Σταυρός, τὸ κράτος καὶ στερέωμα.
Απλή σύνταξη
Ὡς ἀκρότομος ῥαπιζομένη ἐπαφῆκε ὕδωρ,
ἀπειθοῦντι λαῷ καὶ σκληροκαρδίῳ,
ἐδήλου τὸ μυστήριον τῆς θεοκλήτου Ἐκκλησίας,
ἧς ὁ Σταυρός τὸ κράτος καὶ στερέωμα
Μετάφραση
Με τον σκληρό βράχο που, όταν χτυπήθηκε,
ανέβλυσε νερό για τον λαό, που ήταν απειθής και σκληρόκαρδος,
δηλώθηκε και το μυστήριο της θεόκλητης εκκλησίας,
της οποίας ο Σταυρός είναι η δύναμη και το γερό θεμέλιο.
Ερμηνεία
Και πάλι ο υμνογράφος αναφέρεται και σε ένα δεύτερο θαυμαστό γεγονός της Παλαιάς Διαθήκης, που έχει άμεση σχέση με τον Σταυρό του Κυρίου. Πρόκειται για το γνωστό γεγονός, όπου οι Ισραηλίτες δεν είχαν νερό και διψούσαν και μετά από τα παράπονά τους ο Μωυσής με εντολή του Θεού χτύπησε σταυροειδώς έναν σκληρό βράχο και ανέβλυσε νερό, από οποίο έπιναν οι Ισραηλίτες (Εξόδ. ΙΖ΄ κεφάλαιο).
Εδώ πρόκειται για πολλούς συμβολισμούς και προτυπώσεις. Ο βράχος ή πέτρα κατά τους πατέρες είναι ο Χριστός, ο ακρογωνιαίος λίθος, το θεμέλιο της εκκλησίας. Ο Απόστολος Παύλος αναφέρει: «έπινον γαρ εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας, η δε πέτρα ήν ο Χριστός». Πέτρα όμως είναι και η εκκλησία και της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Η εκκλησία της Παλαιάς Διαθήκης ήταν σκληρή κι στείρα. Σκληρή, γιατί οι Φαρισαίοι έφεραν τον Μωσαϊκό Νόμο στα μέτρα τους με τυπικότητα και σκληροκαρδία. Στείρα γιατί δεν παρήγαγε έργο ούτε προς τα έξω προς τους άλλους λαούς ούτε προς τα μέσα στους ίδιους τους Εβραίους. Να θυμίσω τους στίχους του προηγουμένου τροπαρίου, που κάνει λόγο για στειρεύουσα εκκλησία: «τῇ στειρευούσῃ δὲ πρώην Ἐκκλησία νῦν ἐξήνθησε, ξύλον Σταυροῦ,», δηλαδή χρειάστηκε το ξύλο του Σταυρού να φέρει την άνθιση στην εκκλησίας με αποτέλεσμα ο Θεός, ως ποιμενάρχης να χαίρεται με τα έκγονά του, τους πιστούς, που είναι πολλοί και κυκλώνουν τη Θεία Τράπεζα. «Κύκλῳ τῆς τραπέζης σου εὐφράνθητι, καθορῶν σου Ποιμενάρχα τὰ ἔκγονα φέροντα, κλάδους ἀγαθοεργίας» (Αναβαθμός Γ΄ ήχου). Η εκκλησία της Καινής Διαθήκης δεν απευθύνεται σε έναν λαό αλλά σε όλους τους λαούς, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά της.
Η ράβδος, με την οποία ο Μωυσής χτύπησε σταυροειδώς τον βράχο και ανέβλυσε νερό, είναι ο Σταυρός. Αλλά και με τον Σταυρό του Χριστού ανάβλυσε από την πλευρά του το Ύδωρ το Ζων, όπως μαθαίνουμε από την συζήτηση που έκανε ο Χριστός με την Σαμαρείτιδα, και το οποίο παρέχει η εκκλησία με το ποτήριο της Ζωής, την Θεία Κοινωνία.
Ο υμνογράφος αξιοποιεί στοιχεία που αναφέρονται στο απόσπασμα της Εξόδου. Μιλάει για παράδειγμα για «ακρότομο». Υπάρχουν πολλές ερμηνείες γι’ αυτή την λέξη: Σημαίνει ή σκληρή πέτρα, που κόπηκε από την άκρη ενός βράχου, ή την πέτρα που χτυπήθηκε στην άκρη και κόπηκε, ώστε να μην μπορεί πια να κοπεί άλλο. Αυτοί που ξεδίψασαν από το νερό, που ανάβλυσε από την πέτρα που χτύπησε ο Μωυσής, ήταν απειθείς και σκληροτράχειλοι, γι’ αυτό ο Θεός τους εγκατέλειψε και απευθύνθηκε σε όλους τους άλλους ανθρώπους κι έτσι δημιουργήθηκε η θεόκλητη εκκλησία, δηλαδή η εκκλησία που σχηματίστηκε από το κάλεσμα του Θεού και την ανταπόκριση όλων των ανθρώπων στο κάλεσμά της.
Κείμενο (β΄ τροπάριο της γ΄ Ωδής)
Πλευρᾶς ἀχράντου λόγχῃ τρωθείσης, ὕδωρ σὺν αἵματι ἐξεβλήθη, ἐγκαινίζον διαθήκην καὶ ῥυπτικὸν ἁμαρτίας·
τῶν πιστῶν γὰρ Σταυρὸς καύχημα,
καὶ Βασιλέων κράτος καὶ στερέωμα.
Απλή σύνταξη
Πλευρᾶς ἀχράντου τρωθείσης λόγχῃ, ὕδωρ ἐξεβλήθη σὺν αἵματι, ἐγκαινίζον διαθήκην καὶ ῥυπτικὸν ἁμαρτίας·
Σταυρὸς γὰρ καύχημα τῶν πιστῶν,
καὶ κράτος καὶ στερέωμα Βασιλέων.
Μετάφραση
Όταν η άχραντη πλευρά (του Χριστού)
τραυματίστηκε από την λόγχη
πήγασε νερό με αίμα εγκαινιάζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο
την Διαθήκη και το ξέπλυμα της αμαρτίας,
γιατί ο Σταυρός του Κυρίου είναι το καύχημα των πιστών
και η δύναμη και το στήριγμα των βασιλιάδων.
Ερμηνεία
Μετά από περιήγηση σε γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης που σχετίζονται με την προτύπωση του Σταυρού, έρχεται να μιλήσει για το θέμα αυτό καθεαυτό, την Σταύρωση του Κυρίου. Ως γνωστόν ο στρατιώτης που φύλαγε τον Εσταυρωμένο, για να βεβαιωθεί ότι πέθανε, τον κέντησε με την λόγχη στην πλευρά και αμέσως βγήκε αίμα και νερό. Το αίμα, λένε οι πατέρες της εκκλησίας, είναι το τεκμήριο της ανθρώπινης φύσης του Χριστού, ενώ το νερό της θεϊκής φύσης. Κι αυτό γιατί το νερό δεν διαχωρίζεται από το αίμα με ένα χτύπημα σε ανθρώπους, κι όμως έγινε στον Χριστό.
Με το αίμα και το νερό εγκαινιάζονται δύο μυστήρια, με το αίμα η Θεία Κοινωνία και με το νερό το βάπτισμα. Αλλά το ακόμη σημαντικότερο είναι ότι ο Υιός του Θεού, που έγινε Υιός ανθρώπου, σφράγισε με το αίμα του τόσο την Παλαιά όσο και την Καινή διαθήκη κι έτσι ξέσκισε το χρεώγραφο της προπατορικής αμαρτίας. Και τα δυο όμως χαρακτηρίζονται ως «ρυπαντικά», απορρυπαντικά της αμαρτίας, πράγμα που γίνεται τόσο με το βάπτισμα, με το οποίο απαλλασσόμαστε από την προπατορική αμαρτία, όσο και με την Θεία Κοινωνία, με την οποία απαλλασσόμαστε από τις άλλες αμαρτίες που κάνουμε.
Ο Σταυρός κατά τον Απόστολο Παύλο είναι και δικό του καύχημα αλλά και όλων των πιστών: « ἐμοὶ δὲ μὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ μὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, δι’ οὗ ἐμοὶ κόσμος ἐσταύρωται κἀγὼ τῷ κόσμῳ (Γαλατ. 6,14). Και είναι καύχημα, διότι ο Χριστός με τον Σταυρό που υπέστη, νίκησε τον θάνατο και μας χάρισε την αθανασία. Επομένως δικαιολογείται κάθε καύχηση. Από την άλλη αποτελεί την δύναμη και το στήριγμα των βασιλιάδων. Αυτό το είδαμε όχι μόνο με το «εν τουτω νίκα» του Μ. Κωνσταντίνου αλλά και με όλους τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, που είχαν τον Σταυρό πάντοτε σύμμαχο σε όλες τις εκστρατείες τους.
[1] Το «εἰς κράτος καὶ στερέωμα» αποτελεί το εφύμνιο της γ΄ Ωδής.
