Ἡ Ὑπακοὴ
Ἦχος πλ. α’
Μακαρίζομέν σε πᾶσαι αἱ γενεαί, Θεοτόκε Παρθένε· ἐν σοὶ γὰρ ὁ ἀχώρητος Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, χωρηθῆναι εὐδόκησε. Μακάριοι ἐσμὲν καὶ ἡμεῖς προστασίαν σε ἔχοντες· ἡμέρας γὰρ καὶ νυκτὸς πρεσβεύεις ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ τὰ σκῆπτρα τῆς βασιλείας, ταῖς σαῖς ἱκεσίαις κρατύνονται. Διὸ ἀνυμνοῦντες βοῶμέν σοι· Χαῖρε Κεχαριτωμένη, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ.
Κανών α’, ᾨδὴ δ’, τῆς Ἐορτῆς Ἦχος α’
Ὁ Εἱρμὸς
«Ῥήσεις Προφητῶν καὶ αἰνίγματα, τὴν σάρκωσιν ὑπέφηναν, τὴν ἐκ Παρθένου σου Χριστέ, φέγγος ἀστραπῆς σου, εἰς φῶς ἐθνῶν ἐξελεύσεσθαι, καὶ φωνεῖ σοι ἄβυσσος, ἐν ἀγαλλιάσει, τῇ δυνάμει σου δόξα Φιλάνθρωπε».
Απλή Σύνταξη
Ῥήσεις προφητῶν καὶ αἰνίγματα ὑπέφηναν
τὴν σάρκωσιν τὴν ἐκ Παρθένου Σου, Χριστέ,
φέγγος ἀστραπῆς Σου εἰς φῶς ἐθνῶν ἐξελεύσεσθαι·
καὶ φωνεῖ Σοι ἄβυσσος ἐν ἀγαλλιάσει:
δόξα τῇ δυνάμει Σου, Φιλάνθρωπε.
Μετάφραση
Λόγοι προφητικοί και αινιγματικοί, Χριστέ μου, υποδήλωναν
ότι με την Σάρκωση από την Παρθένο Μαρία
θα προέλθει το φέγγος της αστραπής Σου
για τον φωτισμό των εθνών
και η άβυσσος (το άπειρο πλήθος των πιστών)
θα σου φωνάζει με χαρά:
«δόξα στην παντοδυναμία σου φιλάνθρωπε Κύριε».
Ερμηνεία
Την έλευση του Χριστού πολλοί την προανήγγειλαν όχι μόνο οι προφήτες αλλά και άλλοι συγγραφείς με αινιγματικό τόπο. Τα «αἰνίγματα» αλλά και το «ὑπέφηναν» υποδηλώνουν όχι σαφή και ακριβή λόγο αλλά αινιγματικό. Η αποκάλυψη της αλήθειας θα γίνει με την έλευση του Χριστού, μέχρι τότε όμως έπρεπε η ανθρωπότητα να προετοιμαστεί. Αυτό έγινε όχι μόνο με από τους Εβραίους με τους προφήτες τους αλλά και από τους Έλληνες με τους αρχαίους συγγραφείς, την τέχνη τους και τον πολιτισμό τους. Πρόκειται για τον «σπερματικό λόγο» των αρχαίων Ελλήνων, όπου συναντά κανείς ψήγματα της χριστιανικής αλήθειας, και ο οποίος προετοίμαστε την ανθρωπότητα να δεχτεί όχι μόνο την φυσική αλήθεια και σοφία αλλά και την μεταφυσική αλήθεια και εμπειρία. Αποκαλυπτικές δεν είναι μόνο οι προφητείες του Ησαΐα και της προφήτιδας Άννας για τον Χριστό αλλά και οι μεταφυσικές αλήθειες ου Σωκράτη, του Πλάτωνα και των ιερειών του Μαντείου των Δελφών.
Με το «φέγγος ἀστραπῆς Σου» ο υμνογράφος θέλει να δηλώνει το φως του Χριστού που σαν αστραπή φωτίζει όλα τα έθνη, που έγιναν πολλά σαν την άβυσσο, και, αφού φωτίζονται, προβαίνουν σε αλαλαγμούς χαράς και αγαλλίασης. Όλα τα έθνη αναγνωρίζουν την δύναμη του Ευαγγελίου, που ο Χριστός έφερε στον κόσμο από άκρα φιλανθρωπία. Αποκαλυπτική είναι η ρήση του προφήτη Ησαΐα, ο οποίος διαπιστώνει ότι με την έλευση του Χριστού «ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα». Ο προφήτης Αββακούμ, για τον οποίο γίνεται συνήθως αναφορά στην τέταρτη Ωδή, τονίζει: «Ο Θεός από Θαιμαν ήξει και ο Άγιος εξ όρους κατασκίου δασέος», δηλαδή ότι ο Θεός θα έλθει από Θαιμάν, από το νότο, εκεί όπου βρίσκονταν η γενέτειρα του Χριστού Βηθλεέμ, και από την Παναγία, που παρομοιάζεται με όρος βαθύ σκιερό, δηλαδή παρθένο και δροσερό.
Κείμενο ( α΄ τροπάριο δ΄ Ωδής)
Ἴδετε λαοὶ καὶ θαυμάσατε· τὸ ὄρος γὰρ τὸ ἅγιον,
καὶ ἐμφανέστατον Θεοῦ, τῶν ἐπουρανίων βουνῶν,
ἐφύπερθεν αἴρεται, οὐρανὸς ἐπίγειος, ἐν ἐπουρανίῳ,
καὶ ἀφθάρτῳ χθονὶ οἰκιζόμενος.
Απλή σύνταξη
Ἴδετε λαοὶ καὶ θαυμάσατε: τὸ ὄρος γὰρ τὸ ἅγιον,
καὶ ἐμφανέστατον Θεοῦ αἴρεται ἐφύπερθεν
τῶν ἐπουρανίων βουνῶν, οὐρανὸς ἐπίγειος οἰκιζόμενος
ἐν ἐπουρανίῳ καὶ ἀφθάρτῳ χθονὶ.
Μετάφραση
Κοιτάξτε λαοί και θαυμάστε: Το όρος το Άγιον (Η Παναγία),
που κάνει εμφανέστατη την παρουσία του Θεού,
σηκώνεται πιο πάνω από τα βουνά,
ένας επίγειος ουρανός πάει να κατοικήσει
σε μια επουράνια και άφθαρτη γη.
Ερμηνεία
Το τροπάριο είναι γεμάτο από συμβολισμούς, τους οποίους πρέπει να εξηγήσουμε, για να καταλάβουμε τί θέλει να πει ο υμνογράφος. Η Παναγία είναι το Άγιο Όρος (δεν είναι τυχαίο το ότι το Άγιο Όρος είναι το περιβόλι της Παναγιάς) και τα επουράνια βουνά είναι οι Άγγελοι, όπως προφήτευσε ο Ησαΐας (β, 2) και ο Μιχαίας(δ,ι):«Οτι ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου καὶ ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ ἐπ᾿ ἄκρων τῶν ὀρέων καὶ ὑψωθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν » (Ησα.β,2)
Η Παναγία που κάνει εμφανέστατη την παρουσία του Θεού με την ζωή και τα θαύματά της, υψώνεται πιο πάνω από τα βουνά, δηλαδή τους Αγγέλους. Εδώ πρέπει να θυμηθούμε αυτό που ψέλνουμε στη Θεία Λειτουργία: «την τιμιωτέραν των Χερουβίμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφίμ». Πρόκειται για την Μετάσταση της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία ανέβηκε πιο ψηλά από τους Αγγέλους, αφού πήγε και κάθισε ως βασίλισσα δίπλα στον βασιλιά της, τον Χριστό.
Δεν εξαντλούνται όμως εδώ οι συμβολισμοί της Παναγίας. Χαρακτηρίζεται ως «ἐπίγειος οὐρανὸς» που πάει να κατοικήσει σε μια γη, που είναι ουράνια και γι’ αυτό και άφθαρτη. Η Παναγία και η ίδια ήταν θνητή και φθαρτή, και η γη που κατοικούσε ήταν και αυτή υλική και φθαρτή. Κι όμως παρόλα αυτά έζησε σε αυτήν την φθαρτή γη όχι μόνο ως άγγελος, όπως ο προφήτης Ηλίας και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, αλλά ως ουράνιος άνθρωπος, έχοντας μέσα της πάντοτε τον επουράνιο Θεό, ο οποίος την καταξίωσε και την έκανε «πλατυτέραν των ουρανών», αφού χώρεσε μέσα της τον αχώρητο Θεό.
Αν ο Χριστός με την ενανθρώπισή του έδωσε στον άνθρωπο την δυνατότητα να γίνει και αυτός Θεός, η Παναγία είναι το πρώτο επίτευγμα αυτής της μεγάλης προσφοράς του Χριστού στον κόσμο. Πέτυχε την θέωση όχι μόνο επειδή είχε μέσα της για κάποιους μήνες τον Χριστό αλλά γιατί και η ίδια εγκολπώθηκε τον Χριστό και τον είχε πάντα μαζί της. Έτσι έγινε υπόδειγμα αγιότητας και θέωσης για όλους τους ανθρώπους.
Κείμενο (β΄ τροπάριο δ΄ Ωδής)
Ζωῆς ἀϊδίου καὶ κρείττονος, ὁ θάνατός σου γέγονε, διαβατήριον Ἁγνή,
ἐκ τῆς ἐπικήρου πρὸς θείαν ὄντως καὶ ἄρρευστον, μεθιστῶν σε ἄχραντε,
ἐν ἀγαλλιάσει, τὸν Υἱὸν καθορᾶν σου καὶ Κύριον.
Απλή σύνταξη
ὁ θάνατός σου, Ἁγνή, γέγονε διαβατήριον Ζωῆς ἀϊδίου καὶ κρείττονος
ἐκ τῆς ἐπικήρου πρὸς θείαν ὄντως καὶ ἄρρευστον,
μεθιστῶν σε, ἄχραντε, ἐν ἀγαλλιάσει,
καθορᾶν τὸν Υἱὸν σου καὶ Κύριον.
Μετάφραση
Ο θάνατός σου, Αγνή, έγινε διαβατήριο για μια ζωή
αιώνια και καλύτερη μεταθέτοντάς σε, Άχραντε,
από την επίγεια ζωή προς την όντως θεία και αναλλοίωτη,
για να βλέπεις και να χαίρεσαι τον Υιό σου και Κύριο.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος χρησιμοποιεί τον τρέχοντα όρο «θάνατος» για την Παναγία, ο οποίος όμως δεν είναι θάνατος, όπως μας τον περιγράφει πιο κάτω, αλλά διάβαση από την επίγεια στην αιώνια ζωή, η οποία φυσικά είναι καλύτερη και αναλλοίωτη, αφού είναι θεία, δηλαδή δοσμένη από τον Θεό. Η Παναγία δεν πέτυχε την διάβαση προς την αιωνιότητα μόνο αυτή αλλά και στους άλλους δίνει το διαβατήριο για τον ουρανό. Και όπως η μάνα βλέπει το παιδί της και χαίρεται, έτσι και η Παναγία με την μετάβασή της στον ουρανό πηγαίνει κοντά στον Υιό της και Θεό, τον βλέπει συνεχώς και αγάλλεται η ψυχή της. Επομένως δεν μπορούμε να μιλάμε για θάνατο της Παναγίας αλλά για μετάβαση από τα χειρότερα στα καλύτερα, από τα γήινα στα επουράνια. Αυτή η μετάβαση έγινε το διαβατήριο για όλους τους ανθρώπους με προορισμό τον Παράδεισο, έγινε η «κλίμαξ η μετάγουσα εκ γης προς ουρανόν». Στο εξής δεν θα μιλάμε για θάνατο ούτε για την Παναγία ούτε και για τους άλλους ανθρώπους αλλά για κοίμηση, για κεκοιμημένους και κοιμητήρια.
Κείμενο (γ΄ τροπάριο δ΄ Ωδής)
Ἐπήρθησαν πύλαι οὐράνιαι, καὶ Ἄγγελοι ἀνύμνησαν,
καὶ ὑπεδέξατο Χριστός, τὸ τῆς παρθενίας αὐτοῦ, μητρῷον κειμήλιον. Χερουβὶμ ὑπεῖξέ
σοι, ἐν ἀγαλλιάσει, Σεραφὶμ δὲ δοξάζει σε χαίροντα.
Απλή σύνταξη
πύλαι οὐράνιαι επήρθησαν καὶ Ἄγγελοι ἀνύμνησαν,
καὶ ὑπεδέξατο Χριστός τὸ τῆς παρθενίας αὐτοῦ, μητρῷον κειμήλιον.
Χερουβὶμ ὑπεῖξέ σοι ἐν ἀγαλλιάσει, Σεραφὶμ δὲ δοξάζει σε χαίροντα.
Μετάφραση
Άνοιξαν οι ουράνιες πύλες και οι Άγγελοι την ανύμνησαν
και ο Χριστός υποδέχτηκε το κειμήλιο της παρθενίας της μητέρας του,
τα Χερουβίμ υποκλίθηκαν με αγαλλίαση μπροστά σου
και τα Σεραφείμ όλο χαρά σε δοξάζουν.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος απαντά στην εντολή των κάτω Αγγέλων προς τους άνω Αγγέλους, αυτούς που φυλάγουν τον Παράδεισο, να ανοίξουν τις πύλες και να εισέλθει η παντάνασσα: «Ἄρατε πύλας, καὶ ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθε, τὴν τοῦ ἀενάου φωτὸς Μητέρα … καὶ ἀοράτως ἐβόων, ταῖς ἀνωτέραις ταξιαρχίαις: ἰδοὺ ἡ παντάνασσα θεόπαις παραγέγονεν. Και πράγματι ανοίχτηκαν οι ουράνιες πύλες «πύλαι οὐράνιαι επήρθησαν» και οι Άγγελοι υποδέχθηκαν και ανυμνούσαν την Μητέρα του Θεού τους, όπως αναφέρεται στα τροπάρια του εσπερινού της εορτής: «Ὕπερθεν δὲ αἱ πανάγιαι καὶ πρεσβύταται τῶν Ἀγγέλων Δυνάμεις, τὸ θαῦμα ἐκπληττόμεναι, κεκυφυῖαι ἀλλήλαις ἔλεγον· Ἄρατε ὑμῶν τὰς πύλας, καὶ ὑποδέξασθε τὴν τεκοῦσαν, τὸν οὐρανοῦ καὶ γῆς Ποιητήν, δοξολογίαις τε ἀνυμνήσωμεν, τὸ σεπτὸν καὶ ἅγιον σῶμα, τὸ χωρῆσαν τὸν ἡμῖν ἀθεώρητον καὶ Κύριον».. Ο ίδιος ο Χριστός παραβρέθηκε στην υποδοχή της Θεοτόκου, της μητέρας του, την οποία ο υμνογράφος αποκαλεί κειμήλιο παρθενίας:
Ανάμεσα τώρα στην Μητέρα, την Παναγία, και τον Υιό, τον Χριστό, διημείφθη ένας συγκινητικός διάλογος κατά τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό, όπου η Παναγία με απόλυτη εμπιστοσύνη παραδίδει τον εαυτό της, σώμα και ψυχή, σε αυτόν που του έδωσε ανθρώπινο σώμα και ανθρώπινη ψυχή. Είναι η πιο γλυκιά στιγμή της Παναγίας, η οποία επιτέλους βλέπει τον γιο της μέσα σε ουράνια δόξα και μεγαλείο και αναπαύεται η ψυχή της.
Τα Χερουβίμ και τα Σεραφείμ έχουν ως αποστολή τους να υμνούν τον Θεό με αγαλλίαση και χαρά. Με την ίδια αγαλλίαση και χαρά υμνολογούνε τώρα την Μητέρα του Θεού τους, διότι αυτή πρεσβεύει για τον αγιασμό όλων ανθρώπων και Αγγέλων.
