Κανών α’, ᾨδὴ ε’, τῆς Ἐορτῆς Ἦχος α’
Ὁ Εἱρμὸς
Τὸ θεῖον καὶ ἄρρητον κάλλος τῶν ἀρετῶν Σου, Χριστέ, διηγήσομαι·
ἐξ ἀιδίου γὰρ δόξης συναΐδιον καὶ ἐνυπόστατον λάμψας ἀπαύγασμα παρθενικῆς ἀπὸ
γαστρός τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ,
σωματωθεὶς ἀνέτειλας ἥλιος
Απλή Σύνταξη
Τὸ θεῖον καὶ ἄρρητον κάλλος τῶν ἀρετῶν Σου, Χριστέ, διηγήσομαι λάμψας γὰρ ἐξ ἀιδίου δόξης συναΐδιον καὶ ἐνυπόστατον ἀπαύγασμα παρθενικῆς ἀπὸ γαστρός τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ,
σωματωθεὶς ἀνέτειλας ἥλιος
Μετάφραση
Για την θεία και ανέκφραστη ομορφιά των αρετών σου, Χριστέ μου,
θα μιλήσω, διότι ανέτειλες ως ο ήλιος και, αφού πήρες
από την αιώνια δόξα, έλαμψες ως αιώνιο και ομοούσιο απαύγασμα
(απόγονος) του Πατρός και ως αποκύημα παρθενικής κοιλιάς
γι’ αυτούς που βρίσκονται στο σκοτάδι και την σκιά.
Ερμηνεία
Οι αρετές του Χριστού, Υιού του Θεού, είναι οι ίδιες με τις αρετές του Θεού Πατέρα, οι οποίες είναι σε υπερμέγιστο βαθμό ή μάλλον σε ανυπολόγιστο βαθμό, όπως η Πανσοφία, η Παντοδυναμία, η Απόλυτη Αγάπη και γενικά όλες εκείνες τις αρετές που το Άγιο Πνεύμα χορηγεί στους ανθρώπους, που έχουν καθαρή καρδιά. Είναι δε τόσο μεγάλες ώστε ο προφήτης Αββακούμ να λέει «εκάλυψε ουρανούς η Αρετή σου», το οποίο αξιοποιήθηκε και σε ανάλογο τροπάριο. Οι αρετές του Χριστού είναι «άρρητες δια το μέγεθος και ανεξαρίθμητοι δια το πλήθος», γράφει ο Μέγας Βασίλειος. Και ο Γρηγόριος ο Παλαμάς χαρακτηρίζει τις αρετές του Χριστού «ενέργειες», κτιστές, δημιουργήματα του Θεού, και τις αντιδιαστέλλει με την ουσία του άκτιστου Θεού.
Αυτές τις αρετές του Θεού έχουν μια ανέκφραστη ομορφιά και είναι άρρητες, γιατί είναι θεϊκές. Κι όμως ο υμνογράφος επιχειρεί να μιλήσει γι’ αυτές εκφράζοντας απορία και θαυμασμό, πώς ο συναΐδιος ( αιώνιος και αυτός) με τον Θεό Πατέρα και ενυπόστατος (έχει την ίδια υπόσταση) ως προς την ουσία που αποτελεί το απαύγασμα, τη φωτεινή δόξα, του Θεού Πατέρα, παίρνει σάρκα και οστά από την Παρθένο Μαρία, για να λάμψει και να φωτίσει αυτούς που βρίσκονται μέσα στη σκιά και το σκοτάδι. Είναι προφανής η εγκωμιαστική διάθεση του υμνογράφου, ο οποίος με το τέλος της επίγειας ζωής της Παρθένου Μαρίας, κάνει έναν απολογισμό για το θαύμα της επίγειας παρουσίας της. Σε αυτήν οφείλεται το ότι ανέτειλε ο Ήλιος της δικαιοσύνης, που φωτίζει τους ανθρώπους, ώστε να επιδιώκουν στη ζωή τους την δικαιοσύνη.
Η αναφορά «τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ» είναι παρμένη από τον προφήτη Ησαΐα, γι’ αυτό και η Πέμπτη Ωδή είναι αφιερωμένη σε αυτόν.
It’s not necessary to particularly focus to say the prayer. You don’t need to put effort into it when you have divine love. Wherever you are, on a stool, on a chair, in a car, anywhere, in the street, at school, in the office, at work you can say the prayer, “Lord Jesus Christ have mercy on me”, softly, without pressure, without force.
St. Porphyrios of Kaysokalivia
Κείμενο ( α΄ τροπάριο ε΄ Ωδής)
Ὡς ἐπὶ νεφέλης Παρθένε, τῶν Ἀποστόλων ὁ δῆμος ὀχούμενος,
πρὸς τὴν Σιὼν ἐκ περάτων λειτουργῆσαί σοι,
τῇ νεφέλῃ τῇ κούφῃ ἠθροίζετο,
ἀφ’ ἧς ὁ Ὕψιστος Θεός, τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ,
δικαιοσύνης ἔλαμψεν ἥλιος.
Απλή σύνταξη
ὁ δῆμος τῶν Ἀποστόλων ὀχούμενος ως ἐπὶ νεφέλης, Παρθένε, ,
ἐκ περάτων λειτουργῆσαί σοι πρὸς τὴν Σιὼν
ἠθροίζετο τῇ νεφέλῃ τῇ κούφῃ,
ἀφ’ ἧς ὁ Ὕψιστος Θεός ἔλαμψεν
ἥλιος δικαιοσύνης τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ,
Μετάφραση
Ο χορός των Αποστόλων, Παρθένε, εποχούμενος σαν σε νεφέλη
συγκεντρώνονταν από τα πέρατα της γης προς την Σιών
για να παραστούν στην κηδεία σου, γιατί και εσύ είσαι
η ανάλαφρη νεφέλη, από την οποία έλαμψε ο Ύψιστος Θεός
ως ο Ήλιος της Δικαιοσύνης γι’ αυτούς που βρίσκονται
στη σκιά και το σκοτάδι.
Ερμηνεία
Για την θαυματουργική προσέλευση των Αποστόλων στην Κοίμηση της Θεοτόκου γίνεται λόγος σε πολλά τροπάρια της εορτής, όπως: «νεφέλαι τοὺς Ἀποστόλους αἰθερίους διήρπαζον, καὶ κοσμικῶς διεσπαρμένους ὁμοχώρους παρέστησαν τῷ ἀχράντῳ σου σώματι…Θεαρχίῳ νεύματι, πάντοθεν οἱ θεοφόροι Ἀπόστολοι, ὑπὸ νεφῶν μεταρσίως αἰρόμενοι». Αλλού βλέπουμε να γίνεται λόγος για νεφέλη και αλλού για νεφέλες. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η νεφέλη του κάθε Αποστόλου και αγίου προσώπου ήταν συνενωμένες με την ενότητα της πίστεως και έτσι φαίνονταν ως μια νεφέλη.
Εκείνο όμως που έχει σημασία είναι η συμβολική σημασία της νεφέλης. Στο όρος που ανέβηκε ο Μωυσής να πάρει τις δέκα εντολές, ο Θεός παρουσιάστηκε μέσα σε νεφέλη, καθώς το όρος «όλον εκαπνίζετο». Νεφέλη σκέπαζε τους Εβραίους στην πορεία τους προς την γη της Επαγγελίας, για να μην τους κάψει ο ήλιος μέσα στην έρημο, όταν βάδιζαν την ημέρα. Κατά την Ανάληψη του Κυρίου και πάλι ο Θεός εμφανίζεται ως νεφέλη και ακούγεται και η φωνή του: «ἔτι αὐτοῦ λαλοῦντος ἰδοὺ νεφέλη φωτεινὴ ἐπεσκίασεν αὐτούς, καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα, Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα· ἀκούετε αὐτοῦ. (Ματθ.17.5). Κάτι ανάλογο περιγράφεται και στις Πράξεις των Αποστόλων: «καὶ ταῦτα εἰπὼν βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη͵ καὶ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν. (Πραξ.1,9)1. Αλλά και κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού μέσα σε νεφέλη θα έρθει: «καὶ τότε ὄψονται τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐρχόμενον ἐν νεφέλῃ μετὰ δυνάμεως καὶ δόξης πολλῆς» (Λουκ, 21.27)
Το φαινόμενο αυτό το παρατηρούμε και στον Όμηρο, όπου ο Πρίαμος για να πάει στην σκηνή του Αγαμέμνονα χωρίς να τον εμποδίσουν οι στρατιώτες του, μεταφέρθηκε στην σκηνή του με νεφέλη. Η ομοιότητα αυτή μόνο με την θεωρία του «Σπερματικού Λόγου» εξηγείται, κατά την οποία η ελληνική σκέψη εμπεριείχε σπέρματα της Αληθείας του Θεού, γι’ αυτό και χρησίμευσε ως προετοιμασία της έλευσης της χριστιανικής πίστης.
Υπάρχει όμως και μία άλλη νεφέλη, η οποία χαρακτηρίζεται ως «κούφη». «Ο καθήμενος εν δόξη, επί θρόνου θεότητος, εν νεφέλη κούφη, ήλθεν Ιησούς ο υπέρθεος, τη ακηράτω παλάμη και διέσωσε, τους κραυγάζοντας· Δόξα, Χριστέ, τη δυνάμει σου» (Δ΄Ωδή του Ακαθ. Ύμνου) Αυτή η νεφέλη είναι η Παναγία και όπως το σύννεφο είναι ψηλά, έτσι και η Παναγία είναι ψηλά, πάνω από όλα τα γήινα, κι ακόμα είναι «κούφη», ανάλαφρη, γιατί δεν της βαραίνουν οι αμαρτίες, γιατί ήταν απαλλαγμένη από κάθε «προαιρετική αμαρτία και εμπαθή λογισμό». Κατά άλλη ερμηνεία «η κούφη νεφέλη» είναι η ανθρώπινη ύπαρξη, την οποία «εφόρεσε» ο Κύριος και η οποία ήταν και αυτή απαλλαγμένη από κάθε αμαρτία.
Από την «κούφη νεφέλη» ξεπρόβαλε ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, ο Χριστός, ο οποίος, όπως μέσα από τα σύννεφα ξεπροβάλλει η φυσικός ήλιος και φωτίζει τους πάντες, έτσι ξεπρόβαλε και ο Χριστός, για να φωτίσει αυτούς που βρίσκονται στην σκιά της αμαρτίας και στο σκότος της πλάνης.
Και σε άλλο σημείο χαρακτηρίζεται ως ολόφωτη νεφέλη, η οποία επισκιάζει και προστατεύει τους πιστούς: «Νεφέλη ολόφωτε, η τους πιστούς απαύστως επισκιάζουσα».Ο υμνωδός δανείζεται την εικόνα απ’ τον προφήτη Ησαΐα: «πάντα τα περικύκλω (Σιών) σκιάζει νεφέλη… και πάση τη δόξη σκεπασθήσεται και έσται… εν σκέπη» (δ’ 5 – 6) για να προεικονίσει την ακαταμάχητη σκέπη και προστασία της Θεοτόκου. Στην Π. Διαθήκη, εξάλλου, η Θεοτόκος προτυπώνεται επανειλημμένα ως «νεφέλη», κάθε φορά υπό διαφορετική σημασία. Έτσι στην «νεφέλη» της Εξόδου προτυπώνεται η Παναγία η Οδηγήτρια: «Ο Θεός ηγείτο (των Εβραίων), ημέρας μεν εν στύλω νεφέλης, δείξαι αυτοίς την οδόν» (ιγ’ 21). Ενώ στον Ησαΐα πάλι η Θεομήτωρ προεικονίζεται σαν «κούφη νεφέλη» (= ελαφριά και ευκίνητη), σε σχετική προφητεία της φυγής εις Αίγυπτον: «Ιδού Κύριος κάθηται επί νεφέλης κούφης και ήξει εις Αίγυπτον και σεισθήσεται τα χειροποίητα της Αιγύπτου από προσώπου αυτού».
Ο υμνογράφος «παίζει» με την νεφέλη, τον ήλιο, την σκιά και το σκότος και δίνει ξεχωριστό νόημα στην κάθε λέξη. Η νεφέλη είτε των Αποστόλων είτε της Παναγίας είναι μισοφωτεινή σε αντίθεση με τον ολόφωτο ήλιο του Χριστού. Η διαφορά είναι εμφανής. Μεγαλύτερη όμως διαφορά ή μάλλον αντίθεση έχει η σκιά της αμαρτίας και το σκότος της πλάνης από τα νέφη και τον ήλιο. Η απουσία του ήλιου αλλά και της νεφέλης επιφέρει την σκιά και το σκοτάδι. Η ολόφωτη λοιπόν νεφέλη έφερε στο φως τον Ήλιο της Δικαιοσύνης.
Κείμενο (β΄ τροπάριο της ε΄ Ωδής)
Σαλπίγγων θεόληπτοι γλῶσσαι, τῶν θεολόγων ἀνδρῶν εὐηχέστερον,
τῇ Θεοτόκῳ ἐβόων τὸν ἐξόδιον, ἐνηχούμεναι ὕμνον τῷ Πνεύματι.
Χαίροις ἀκήρατε πηγή, τῆς τοῦ Θεοῦ ζωαρχικῆς,
καὶ σωτηρίου πάντων σαρκώσεως.
Άπλή σύνταξη
θεόληπτοι γλῶσσαι τῶν θεολόγων ἀνδρῶν εὐηχέστερον σαλπίγγων
ἐβόων τῇ Θεοτόκῳ τὸν ἐξόδιον, ἐνηχούμεναι ὕμνον τῷ Πνεύματι.
Χαίροις ἀκήρατε, πηγή τῆς τοῦ Θεοῦ ζωαρχικῆς
καὶ σωτηρίου σαρκώσεως πάντων.
Μετάφραση
Οι θεόπνευστες γλώσσες των θεολόγων ανδρών (Αποστόλων)
έψαλλαν πιο δυνατά και από σάλπιγγες στην Θεοτόκο το νεκρώσιμο άσμα
απηχώντας ύμνο εμπνευσμένο από το Άγιο Πνεύμα:
«Να χαίρεσαι Αγνή, εσύ που είσαι η αιτία της σαρκώσεως του Θεού,
από την οποία πήγασε η ζωή και η σωτηρία όλων».
Ερμηνεία
Εδώ πρέπει να δώσουμε εξηγήσεις: «θεόληπτοι γλῶσσαι τῶν θεολόγων ἀνδρῶν». Οι Απόστολοι εδώ χαρακτηρίζονται ως Θεολόγοι και δίκαια, διότι αυτοί πρώτοι είδαν τον Θεό και αυτοί πρώτοι μίλησαν για το Θεό σε όλα τα πέρατα της γης. Ο ίδιος ο Πέτρος σε ένα τροπάριο της εορτής χαρακτηρίζεται ως « ἡ τιμιωτάτη κορυφαία τῶν θεολόγων ἀκρότης». Όσο για τις «γλώσσες», που μας θυμίζουν τις πύρινες γλώσσες στα κεφάλια των Αποστόλων κατά την Πεντηκοστή, σχετίζονται με τους ύμνους που όλοι μαζί και ο καθένας χωριστά έπλεκαν στην Θεοτόκο. Αυτό τονίζεται σε διάφορα τροπάρια της εορτής, όπως: «ἐκφαντορικαῖς θεολογίαις ὑμνολογοῦντες, τὸ θεῖον καὶ ἐξαίσιον, τῆς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ οἰκονομίας μυστήριον». Καθώς και το: «Ἐκ περάτων συνέδραμον, Ἀποστόλων οἱ πρόκριτοι, ἐν χαρᾷ ἀνεβόων σοι· Χαῖρε ὄχημα, τῆς Θεότητος ὅλης», αλλά και όλη η γη στενάζει και προσφωνεί την εξόδιο ακολουθία, ενώ συγχρόνως χαίρεται για την μεγάλη ευλογία που της φύλαγε ο Υιός της και Θεός της με την Μετάστασή της. «πᾶσα ἡ γῆ δὲ εὐφραίνεται, ᾠδὴν σοι ἐξόδιον προσφωνοῦσα τῇ Μητρί».
Αλλά και οι πατέρες της εκκλησίας, όπως ο Ιωάννης Δαμασκηνός, φαντάζεται την Εύα και τον Αδάμ να έρχονται στην νεκρική κλίνη της Θεοτόκου και να ανοίγουν διάλογο για την δικιά τους αποτυχία, την οποία διόρθωσε η Παναγία με την εν γένει ζωή της. «Ημείς εκλείσαμεν τον παράδεισον, συ του της ζωής ξύλου την είσοδον ανεπέτασας. Εκ των χρηστών δι’ ημών ήλθε τα λυπηρά, διά σου εκ των λυπηρών επανήλθεν ημίν τα χρηστότερα». Είναι πολύ πλούσιες οι προσφωνήσεις προς την Παναγία από όλους τους παρευρισκομένους: «χαῖρε μόνη, τὰ ἐπίγεια τοῖς ἄνω, τῷ τοκετῷ σου συνάψασα»….» «τὴν φωνὴν τοῦ Γαβριήλ μελῳδοῦντες ἀνεβόων· «Χαῖρε κεχαριτωμένη, Παρθένε Μήτηρ ἀνύμφευτε, ὁ Κύριος μετὰ σοῦ».
Ήδη ο προφητάναξ Δαυίδ μίλησε για αυτές τις ώρες της κηδείας της Θεοτόκου: «Παρέστη η βασίλισσα εκ δεξιών σου εν ιματισμώ διαχρύσω, περιβεβλημένη πεποικιλμένη» (Ψαλμ. 44:10). Όλες οι προσφωνήσεις έχουν ένα κοινό γνώρισμα: αναγνωρίζουν ότι στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου πραγματοποιήθηκε το σχέδιο του Θεού για την σωτηρία του ανθρώπου.
