Κανών α’, ᾨδὴ θ’, τῆς Ἐορτῆς Ἦχος α’
Μεγαλυνάριον, ὅπερ στιχολογεῖται ἐν ἑκάστῳ τροπαρίῳ τῆς παρούσης ᾨδῆς.
Αἱ γενεαὶ πᾶσαι, μακαρίζομέν σε, τὴν μόνην Θεοτόκον.
Ὁ Εἱρμὸς
«Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι, ἐν σοὶ Παρθένε ἄχραντε· παρθενεύει γὰρ τόκος, καὶ ζωὴν προμνηστεύεται θάνατος. Ἡ μετὰ τὸκον Παρθένος, καὶ μετὰ θάνατον ζῶσα, σῴζοις ἀεί, Θεοτόκε, τὴν κληρονομίαν σου».
Απλή Σύνταξη
Αἱ γενεαὶ μακαρίζομέν σε, τὴν μόνην Θεοτόκον.
Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι ἐν σοὶ Παρθένε ἄχραντε·
τόκος γὰρ παρθενεύει καὶ θάνατος προμνηστεύεται ζωὴν.
Ἡ μετὰ τὸκον Παρθένος καὶ μετὰ θάνατον ζῶσα
σῴζοις ἀεί, Θεοτόκε, τὴν κληρονομίαν σου.
Μετάφραση
Όλες οι γενιές μακαρίζουν εσένα, που είσαι η μόνη που γέννησες Θεό.
Στο πρόσωπό σου, Άχραντε Παρθένε, έχουν νικηθεί οι φυσικοί νόμοι,
γιατί η Γέννα σου είναι παρθενική
και η Κοίμησή σου προαναγγέλλει την ζωή.
Εσύ, Θεοτόκε, που έμεινες παρθένα μετά την γέννα σου
και έμεινες ζωντανή μετά την κοίμησή σου,
είθε να σώζεις πάντοτε την κληρονομιά σου.
Ερμηνεία
Το τροπάριο αυτό είναι ο ειρμός της ενάτης Ωδής του Κανόνα για την Κοίμηση της Θεοτόκου, ο οποίος μιλάει για την νίκη της φύσης στο πρόσωπο της Παναγίας και το ερώτημα που υπάρχει είναι για ποια νίκη πρόκειται. Η απάντηση είναι ότι όλη η ζωή της Παναγίας είναι νίκη κατά του κακού και της αμαρτίας, αλλά θα ξεχωρίσουμε και θα τονίσουμε δυο μεγάλες νίκες της Παναγίας: μία με την γέννηση και μία με την Κοίμησή της.
Η Γέννηση της Θεοτόκου προήλθε από την επέμβαση του Θεού στη φύση της μητροπάρθενης Άννας, η οποία αν και στείρα απέκτησε κόρη. Η υπέρβαση αυτή των νόμων της φύσης έγινε και με τη γέννηση που έκανε και η ίδια η Παναγία ύστερα από την χαρμόσυνη είδηση, τον ευαγγελισμό, του Γαβριήλ στην Παναγία. Εδώ όμως η επέμβαση του Θεού στην γέννηση που έκανε η Θεοτόκος είναι ασυγκρίτως σημαντικότερη από την γέννηση που έκανε η μητέρα της η Άννα. Εδώ δεν έχουμε απλώς υπέρβαση του νόμου της στειρότητας αλλά υπέρβαση του νόμου της γέννησης του ανθρώπου. Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με την γονιμοποίηση του ωαρίου της γυναίκας και του σπερματοζωαρίου του άνδρα. Η Θεοτόκος όμως δεν είχε αυτήν την διαδικασία αλλά μια άλλη που αποτελούσε υπέρβαση του νόμου της γέννησης των ανθρώπων. Μετά τον ευαγγελισμό του Γαβριήλ σχηματίστηκε αμέσως στην μήτρα της Παναγίας ένας ολόκληρος άνθρωπος σε ολοκληρωμένη μορφή. Αυτό ακριβώς δηλώνει την διαφορετικότητα αυτού μωρού.
Η Θεοτόκος δάνεισε την σάρκα της στον Χριστό, ο οποίος για να παρουσιαστεί στους ανθρώπους και να κηρύξει την μετάνοια, δηλαδή την επιστροφή του ανθρώπου στον Θεό, έπρεπε να γίνει άνθρωπος, με όλα τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, να διψάει, να πεινάει, να πονάει, να χαίρεται, να λυπάται κλπ. εκτός από την αμαρτία. Ήταν όμως απαλλαγμένος από την προπατορική αμαρτία, την οποία όχι μόνο δεν την έφερε ο ίδιος αλλά την απάλλαξε και από αυτούς που την έφεραν. Είχε δηλαδή την προπτωτική κατάσταση του ανθρώπου, για την οποία ήρθε στον κόσμο για να την φέρει στον άνθρωπο. Παράλληλα είχε και την θεϊκή φύση κι έτσι ήταν θεάνθρωπος. Έζησε όμως ως απλός άνθρωπος και την θεϊκή του δύναμη την έδειξε εκεί που ήθελε να δείξει την αγάπη του, δηλαδή στον πάσχοντα άνθρωπο.
«παρθενεύει γὰρ τόκος καὶ ζωὴν προμνηστεύεται θάνατος».
Το άλλο πάλι θαυμαστό με την γέννηση της Θεοτόκου είναι ότι γέννησε άνθρωπο αλλά παρέμεινε παρθένος. Η γέννηση του Υιού της δεν έφθειρε την παρθενία της, η αμαρτία δεν διέφθειρε την ψυχή της. Ο θάνατός της δεν έφθειρε το σώμα της. Οι γυναίκες χάνουν την παρθενιά τους, όταν γεννούν παιδί, εδώ όμως δεν μεσολάβησε άνδρας για τη γέννηση του Χριστού, αλλά ο Θεός, ο οποίος με τον λόγο του δημιούργησε τα πάντα και πάλι με τον Λόγο του έκανε την Παρθένο να αποκτήσει παιδί, έναν ολοκληρωμένο άνθρωπο, χωρίς παρέμβαση ανδρός. Έτσι η Θεοτόκος Παρθένος ήταν παρθένος πριν από τον τόκο της και παρέμεινε παρθένος και κατά και μετά τον τόκο της. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της πίστης μας, γι’ αυτό και όλοι οι υμνογράφοι αναφέρονται σε αυτό είτε μετά το «Δόξα Πατρί…» στο «και νυν και αεί…» είτε στην ενάτη Ωδή των Καταβασιών και των Κανόνων. Αυτό τονίζεται και σε πολλά σημεία της Θείας Λειτουργίας, την οποίαν χαρακτηρίζουν ως «την αδιαφθόρως, την ασπόρως, την αφράστως Θεόν, Λόγον τεκούσαν».
Αυτός ο τρόπος γέννησης αποτελεί τον στόχο της επί γης παρουσίας του Χριστού, που είναι η σωτηρία του ανθρώπου με την θέωσή του. Ο Θεός ανθρωποποιείται για να θεοποιείται ο άνθρωπος. Η ένωση της θεϊκής φύσης του Χριστού με την ανθρώπινη φύση είναι η πρώτη κατά χάριν θεοποίηση του ανθρώπου. Ο Υιός του Θεού γίνεται υιός του ανθρώπου, για να κάνει και τον άνθρωπο υιό του Θεού. Στο χριστουγεννιάτικο τροπάριο «τι σοι προσεινέγκωμεν Χριστέ…» αναφέρεται ότι όλη η φύση είχε κάτι να δώσει στον νεογέννητο Χριστό, οι μάγοι τα δώρα, οι άγγελοι τον ύμνο, η γη το σπήλαιο, οι ποιμένες το κήρυγμα για το θαύμα και εμείς την Παρθένο Μαρία. Κι αν ο Χριστός ζήτησε από την Θεοτόκο το σώμα της για να το αγιάσει, και από εμάς ο Χριστός ζητάει ολόκληρο το σώμα μας και την ψυχή μας, για να τα αγιάσει. Τώρα όμως δεν χρειάζεται να δανείσουμε στον Χριστό την σάρκα μας αλλά έναν άρτο, για να τον κάνει Άρτο Ζωής, δηλαδή το Σώμα του, να τον πάρουμε και να τον έχουμε κι εμείς μέσα μας όπως η Παναγία στην κοιλιά της.
Η δεύτερη νίκη της Θεοτόκου κατά της φύσης είναι ο θάνατός της ή καλύτερα η κοίμησή της και στη συνέχεια η μετάστασή της. Ας θυμηθούμε το απολυτίκιο της Κοίμησης της Θεοτόκου: «Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας, ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε. Μετέστης πρὸς τὴν ζωήν μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς». Εδώ τονίζονται δύο πράγματα: Πρώτον ότι όπως με την Γέννησή της φύλαξε τον κόσμο, έτσι και με την Κοίμησή της δεν τον εγκατέλειψε, διότι η Παναγία μας είναι το καταφύγιο όλων των ανθρώπων. Το δεύτερο είναι ότι με την Κοίμησή της η Παναγία δεν πήγε στον θάνατο αλλά στη Ζωή, αφού δεν ήταν δυνατόν να γίνει αλλιώς: Πώς μπορούσε αυτή που γέννησε την Ζωή, να μην έχει Ζωή. Εξάλλου ούτε ο Αρχηγός της Ζωής, ο Χριστός, θα άφηνε την μητέρα του στον θάνατο, χωρίς ζωή. Την άφησε μόνο για τρεις μέρες στον τάφο, όπως τρεις μέρες έμεινε και ο ίδιος, αναγκαστική συνέπεια της παρακοής του ανθρώπου, αλλά την κάλεσε κοντά της, γιατί δεν μπορούσε να την έχει μακριά του. Το ίδιο και η Παναγία, είχε πάντα τον Χριστό μέσα της όχι μόνο εννιά μήνες στην κύηση αλλά και σε όλη της την ζωή, όπου παρακολουθούσε την πραγματοποίηση του θείου σχεδίου.
Και εδώ είναι το άλλο παράξενο γεγονός. Μια μητέρα που είχε στην αγκαλιά της ένα παιδί, τώρα το παιδί έχει στην αγκαλιά του την μητέρα του. Η μητέρα, που χώρεσε στην κοιλιά της τον αχώρητο, παίρνει την πιο κεντρική θέση στην αγκαλιά του Χριστού, η οποία χωράει όλους τους ανθρώπους. Βέβαια ο Αχώρητος χωράει και στην δική μας την καρδιά, φτάνει να του το ζητήσουμε και τότε όλο το σώμα μας θα αγιαστεί, όπως και το σώμα της Παναγίας Μητέρας του.
Στην αναπαράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου βλέπουμε πάνω από το ολιγοήμερο νεκρό σώμα της Παναγίας τον Χριστό να έρχεται και να παίρνει την ψυχή της με την μορφή ενός μωρού. Κατ’ αρχάς δεν πρόκειται μόνο για την ψυχή της Θεοτόκου αλλά και το σώμα της μετά από τρεις ημέρες. Αυτό έχει μεγάλη σημασία: Η Παναγία, όπως και ο Χριστός κι ο προφήτης Ηλίας, δεν ανέβηκαν στον ουρανό μόνο με την ψυχή τους αλλά και με το σώμα τους, πράγμα που θέλει να μας τονίσει ότι όλος ο άνθρωπος, σώμα και ψυχή, θα ανεβεί στον ουρανό και θα λογοδοτήσει για τις πράξεις, που έκανε και με το σώμα και την ψυχή.
Αυτά τονίζονται και σε ένα κάθισμα του Όρθρου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου:
«Ἐν τῇ Γεννήσει σου σύλληψις ἄσπορος,
ἐν τῇ Κοιμήσει σου νέκρωσις ἄφθορος,
θαῦμα ἐν θαύματι διπλοῦν, συνέδραμε Θεοτόκε·
πῶς γὰρ ἡ ἀπείρανδρος, βρεφοτρόφος ἁγνεύουσα;
πῶς δὲ ἡ μητρόθεος, νεκροφόρος μυρίζουσα;
Διὸ σὺν τῷ Ἀγγέλῳ βοῶμέν σοι· Χαῖρε ἡ Κεχαριτωμένη».
Κείμενο ( α΄ τροπάριο θ΄ Ωδής)
Ἐξίσταντο Ἀγγέλων αἱ δυνάμεις, ἐν τῇ Σιὼν σκοπούμεναι,
τὸν οἰκεῖον Δεσπότην, γυναικείαν ψυχὴν χειριζόμενον·
τῇ γὰρ ἀχράντως τεκούσῃ, υἱοπρεπῶς προσεφώνει·
Δεῦρο Σεμνή, τῷ Υἱῷ καὶ Θεῷ συνδοξάσθητι.
Απλή σύνταξη
αἱ δυνάμεις Ἀγγέλων εξίσταντο ἐν τῇ Σιὼν σκοπούμεναι,
τὸν οἰκεῖον Δεσπότην χειριζόμενον γυναικείαν ψυχὴν ·
προσεφώνει γὰρ υἱοπρεπῶς τῇ τεκούσῃ ἀχράντως ·
Δεῦρο Σεμνή, συνδοξάσθητι τῷ Υἱῷ καὶ Θεῷ.
Μετάφραση
Οι δυνάμεις των Αγγέλων απορούσαν καθώς έβλεπαν
τον Δεσπότη τους να κρατάει στα χέρια του την ψυχή μιας γυναίκας,
και μάλιστα να προσφωνεί, όπως ταιριάζει σε παιδί πως την μητέρα,
σε αυτήν που τον γέννησε με κάθε αγνότητα:
«Έλα Σεμνή μου μητέρα στον Υιό σου και Θεό σου
και δοξάσου μαζί με αυτόν».
Ερμηνεία
Σε όλες τις εικόνες της Κοίμησης της Θεοτόκου πάνω από το ιερό λείψανο της Παναγίας ανάμεσα στους Αγγέλους εικονίζεται ο Χριστός με ένα σπαργανωμένο βρέφος. Το βρέφος αυτό είναι η Παναγία, η οποία εικονίζεται έτσι και διότι η ψυχή της είναι αγνή, όπως ενός βρέφους, και διότι με αυτόν τον τρόπο δηλώνει την ολόσωμη Μετάσταση που θα γίνει σε τρεις μέρες και ο εικονογράφος σχηματικά απεικονίζει και την Μετάσταση της Θεοτόκου όχι μόνο την Κοίμηση. Το γεγονός αυτό καθεαυτό είναι αξιοθαύμαστο, διότι ο Παντοδύναμος Θεός έρχεται να πάρει στην αγκαλιά του αυτήν που τον έπαιρνε στην αγκαλιά του, όταν ήταν μικρό παιδί. Μπροστά σε αυτό το αξιοθαύμαστο γεγονός όλα τα Αγγελικά τάγματα έμεναν εκστατικά και για την μεγαλοθυμία του Χριστού και για την μεγάλη μορφή της Παναγίας.
Κοντά στον Κοσμά τον ποιητή και ο Ιωάννης Δαμασκηνός βάζει στο στόμα του Χριστού, λόγια παιδιού προς αγαπημένη μητέρα, γεμάτος ευγνωμοσύνη για την ταπεινή ψυχή της Παναγίας που με όλη την απλότητα της ψυχής της δέχτηκε να υπηρετήσει το έργο της Θείας Πρόνοιας: «Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου..». Τώρα ήρθε η ώρα να πάει κοντά στον αγαπημένο της Υιό, ο οποίος θα την επιβραβεύσει με την δόξα της θεϊκής του υπόστασης, διότι παρέμεινε και αγνή, παρόλο ότι έγινε μητέρα, και σεμνή, παρόλο ότι ήταν Μητέρα του Θεού.
Κείμενο (β΄ τροπάριο θ΄ Ωδής)
Συνέστειλε χορὸς τῶν Ἀποστόλων, τὸ θεοδόχον Σῶμά σου,
μετὰ δέους ὁρῶντες, καὶ φωνῇ λιγυρᾷ προσφθεγγόμενοι·
Εἰς οὐρανίους θαλάμους, πρὸς τὸν Υἱὸν ἐκφοιτῶσα,
σῴζοις ἀεί, Θεοτόκε τὴν κληρονομίαν σου.
Απλή σύνταξη
χορὸς τῶν Ἀποστόλων συνέστειλε τὸ θεοδόχον Σῶμά σου
ὁρῶντες μετὰ δέους καὶ προσφθεγγόμενοι φωνῇ λιγυρᾷ ·
ἐκφοιτῶσα εἰς οὐρανίους θαλάμους πρὸς τὸν Υἱὸν,
σῴζοις ἀεί, Θεοτόκε, τὴν κληρονομίαν σου.
Μετάφραση
Ο χορός των αποστόλων περιποιήθηκε το σώμα σου
που δέχτηκε τον Θεό, βλέποντας με δέος και με φωνή μελωδική
να μεταβαίνεις στους ουράνιους θόλους προς τον Υιό της.
«Θεοτόκε είθε να σώζεις τον λαό σου».
Ερμηνεία
Η Παναγία όταν ειδοποιήθηκε πριν από τρεις μέρες από τον Άγγελο να ετοιμαστεί, για να ανεβεί στους ουράνιους θόλους και να συναντήσει τον Υιό της κα Θεό της, περιποιήθηκε μόνη της την εκδημία. Πήγε στο Όρος των Ελαιών και προσευχήθηκε, μοίρασε τα λιγοστά ρούχα της σε φτωχές γυναίκες, καθάρισε το σπίτι της, νοιάστηκε για το μνήμα της και περίμενε. Άναψε λαμπάδες και φωταγώγησε το σπίτι της. Κάλεσε και τους γνωστούς της και ανακοίνωσε την εκδημία της.
Όμως αυτά δεν ήταν αρκετά για τον Υιό της. Ο Χριστός θέλησε να συγκεντρώσει τους μαθητές του από τα πέρατα της οικουμένης όπου δίδασκαν την Αλήθεια του Ευαγγελίου, για να την προπέμψουν στο τελευταίο της ταξίδι. Έστειλε λοιπόν νεφέλες που μετέφεραν τους μαθητές, μετά συνενώθηκαν και όλοι μαζί ήρθαν, για να αποχαιρετίσουν την Μητέρα του διδασκάλου τους. Όταν συγκεντρώθηκαν όλοι εκτός από τον Απόστολο Θωμά, τους εξήγησε ότι θα αποδημήσει και δεν πρέπει γι’ αυτό να λυπηθούν και να θρηνήσουν, γιατί πάει με πολλή χαρά στον αγαπητό της Υιό. Λέγεται ότι ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος δεν γνώρισε προσωπικά τον Χριστό, γνώρισε όμως την Μητέρα του, την οποία υπεραγαπούσε, έπλεξε το εγκώμιό της.
Κατόπιν η Παναγία ξαπλώνει στο νεκροκρέβατό της και παίρνει μόνη της τη στάση του νεκρού. Συγκινημένοι οι Απόστολοι την προπέμπουν για να την κηδεύσουν στη Γεθσημανή και στο πέρασμά της λυγίζουν τα δένδρα από σεβασμό, οι άγγελοι ψέλνουν ύμνους και ο λαός την αποχαιρετάει. Στο δρόμο φανατικοί Εβραίοι ασχημονούν κατά της Παναγίας και ένας θρασύς πήγε να ανατρέψει το φέρετρό της αλλά τιμωρήθηκε αμέσως με το να κοπούν τα χέρια του. Ο ίδιος στη συνέχεια μετανόησε και τα χέρια του πάλι συγκολήθηκαν.
Η Μετάστασή της έγινε γνωστή μετά από τρεις μέρες, όταν ο Απόστολος Θωμάς που έλειπε κατά θεία Πρόνοια από την εκδημία, παρακάλεσε τους άλλους Αποστόλους να ανοίξουν το μνήμα της Παναγίας, για αποχαιρετήσει και αυτός την Μητέρα του Διδασκάλου. Αλλά ω! του θαύματος, το λείψανο της Παναγίας δεν υπήρχε μέσα στο μνήμα, γιατί ο Χριστός φρόντισε να την πάρει κοντά του.
