Κανών α’, ᾨδὴ ς’, τῆς Ἐορτῆς Ἦχος α’
Ὁ Εἱρμὸς
«Ἅλιον ποντογενές, κητῷον ἐντόσθιον πῦρ, τῆς τριημέρου ταφῆς σου ἦν προεικόνισμα, οὗ Ἰωνᾶς ὑποφήτης ἀναδέδεικται· σεσωσμένος γὰρ ὡς καὶ προὐπέπωτο, ἀσινής ἐβόα· Θύσω σοι μετὰ φωνῆς αἰνέσεως Κύριε».
Απλή Σύνταξη
Ἅλιον ποντογενές κητῷον ἐντόσθιον πῦρ
ἦν προεικόνισμα τῆς τριημέρου ταφῆς σου,
οὗ Ἰωνᾶς ὑποφήτης ἀναδέδεικται·
σεσωσμένος γὰρ ὡς καὶ προὐπέπωτο, ἀσινής ἐβόα·
Θύσω σοι μετὰ φωνῆς αἰνέσεως Κύριε.
Μετάφραση
Θαλασσινό κήτος γεννημένο σαν φωτιά στα σπλάχνα της βαθιάς θάλασσας στάθηκε
προτύπωση της τριήμερης ταφής σου,
απ’ όπου αναδείχτηκε ο προφήτης Ιωνάς.
Σωσμένος πια, όπως ελέγχθη προηγουμένως,
και χωρίς να πάθει τίποτα φώναζε: «Θα σου κάνω θυσία
με τον ύμνο της ευχαριστίας μου».
Ερμηνεία
Πρόκειται για την γνωστή περιπέτεια του Ιωνά και την τριήμερη παραμονή του στο θαλασσινό κήτος (Ἅλιον ποντογενές κητῷον», του οποίου τα εντόσθια έμοιαζαν με την φωτιά, που στο πέρασμά της καταστρέφει τα πάντα. Κι όμως ο προφήτης (υποφήτης) Ιωνάς δεν έπαθε τίποτα. Σώθηκε αβλαβής (ασινής) και είχε το κουράγιο να φωνάξει προς τον Θεό και να του απευθύνει λόγια ευχαριστίας. Αυτή η θυσία που υπόσχεται ο Ιωνάς στον Θεό δεν πρόκειται να την κάνει με τράγους και μόσχους. Πέρασε αυτή η εποχή. Η εποχή που εγκαινιάζει ο Χριστός απαιτεί άλλου είδους θυσία, πιο πνευματική. Το τονίζει ο ψαλμωδός: «ὅτι εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἄν· ὁλοκαυτώματα οὐκ εὐδοκήσεις. θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει». Ο Θεός δεν αρέσκεται πια σε ζωοθυσίες και ολοκαυτώματα αλλά σε «πνεῦμα συντετριμμένον, σε καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην». Μια παρόμοια θυσία, θυσία αινέσεως και ευχαριστίας επιλέγει ο Ιωνάς, για να ευχαριστήσει τον Θεό για την σωτηρία του.
Όλη αυτή η τριήμερη περιπέτεια του Ιωνά είναι προεικόνιση και προτύπωση της τριημέρου εγέρσεως του Χριστού. Όπως ο Ιωνάς παρόλο ότι έμεινε μέσα στα σπλάγχνα του κήτους για τρεις ημέρες χωρίς να τρώει, χωρίς να αναπνέει, χωρίς να τον χωνεύει το κήτος, και βγήκε αβλαβής και ζωντανός, έτσι και ο Χριστός παρέμεινε για τρεις μέρες μέσα στον τάφο χωρίς να πάθει τίποτα το άφθορο σώμα του και αναστήθηκε ανεβάζοντας στον ουρανό την ανθρώπινη φύση, η οποία προηγουμένως είχε καθαγιαστεί. Με αυτή του την περιπέτεια ο Ιωνάς αναδείχθηκε προφήτης της τριημέρου ταφής του Χριστού. Πρόκειται για μια «από τις ρήσεις των προφητών και τα αινίγματα που υπέφηναν (υποδήλωναν) την σάρκωση του Χριστού», όπως μας ανέφερε ο υμνωδός στην δ΄ Ωδή. Αυτήν την περιπέτεια την διηγείται ο ίδιος στην στ΄ Βιβλική Ωδή, η οποία είναι αφιερωμένη σε αυτόν».
«Ἐκ θηρὸς ἐκραύγαζεν Ἰωνᾶς, λέγων.
Ὡς τὸν προφήτην Ἰωνᾶν, σῶσον ἡμᾶς, Κύριε.
Ἐβόησα ἐν θλίψει μου πρὸς Κύριον τὸν Θεόν μου, καὶ εἰσήκουσέ μου,
ἐκ κοιλίας ᾅδου κραυγῆς μου ἤκουσας φωνῆς μου.
Ἀπέρριψάς με εἰς βάθη καρδίας θαλάσσης, καὶ ποταμοὶ ἐκύκλωσάν με.
Πάντες οἱ μετεωρισμοί σου καὶ τὰ κύματά σου ἐπ’ ἐμὲ διῆλθον».
Κείμενο (α΄ τροπάριο στ΄ Ωδής)
Νέμει σοι τὰ ὑπὲρ φύσιν, Ἄναξ ὁ πάντων Θεός·
ἐν γὰρ τῷ τίκτειν, Παρθένον ὥσπερ ἐφυλαξεν,
οὕτως ἐν τάφῳ τὸ σῶμα διετήρησεν, ἀδιάφθορον,
καὶ συνεδόξασε, θείᾳ μεταστάσει,
γέρα σοι ὥσπερ Υἱὸς Μητρὶ χαριζόμενος.
Απλή σύνταξη
Ἄναξ ὁ πάντων Θεός νέμει σοι τὰ ὑπὲρ φύσιν, ·
ὥσπερ γὰρ ἐφυλαξεν Παρθένον ἐν τῷ τίκτειν,
οὕτως διετήρησεν τὸ σῶμα, ἀδιάφθορον ἐν τάφῳ
καὶ συνεδόξασε θείᾳ μεταστάσει,
χαριζόμενος σοι γέρα ὥσπερ Υἱὸς Μητρὶ.
Μετάφραση
Ο Βασιλιάς και Θεός των πάντων σου χαρίζει υπερφυσικά πράγματα,
γιατί όπως σε διαφύλαξε Παρθένο στην γέννα σου,
έτσι διατήρησε και το σώμα σου αδιάφθορο στον τάφο
και σε δόξασε με την ίδια με Εσένα θεία μετάσταση,
χαρίζοντάς σου ένα βραβείο, όπως ο Υιός στη Μητέρα του.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος συσχετίζει δύο θαυμαστά γεγονότα της ζωής της Παναγίας: την αδιάφθορη γέννηση του Υιού της και τον αδιάφθορο σώμα της κατά τον θάνατό της. Η άσπορος γέννηση του Χριστού με την παράλληλη διατήρηση της παρθενίας της έχει περιγραφεί και έχει υμνηθεί δεόντως. Εδώ όμως τονίζεται ότι η αδιάφθορος γέννηση της Θεοτόκου προεικόνιζε την αποφυγή της φθοράς του σώματός της. Δεν μπορεί μια κόρη που μένει παρθένος, παρόλο που γεννά, να μην διατηρήσει την αφθαρσία του σώματός της. Είναι η πηγή της Ζωής και «μετέστη προς την Ζωή», τον Υιό της. Βέβαια το σώμα της υπέστη τη φθορά του θανάτου, ως θνητή, όπως και του Χριστού, αλλά δεν υπέστη διαφορά, διότι ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα της, διάρκεσε μόνο τρεις μέρες και έπειτα ενώθηκαν κι έτσι ολόσωμη και ολόψυχη «μετέστη προς τον Υιό της» που την περίμενε με λαχτάρα. Όπως ο γιος κάνει δώρα στη μητέρα του έτσι και ο Υιός της Παναγίας της έκανε το μεγαλύτερο δώρο της ζωής της: να την πάρει κοντά του και να ζει μαζί του αιώνια. Ο Χριστός δόξασε την Μητέρα του με τον ίδιο τρόπο που δοξάστηκε και ο ίδιος, με την Ανάσταση ο Κύριος με την Μετάσταση η Παναγία. Η Μετάσταση της Θεοτόκου είναι ένα από τα δύο υπερφυσικά γεγονότα της ζωής της Θεοτόκου, ένα στην αρχή και το άλλο στο τέλος.
Κείμενο (β΄ τροπάριο στ΄ Ωδής)
Ὄντως σε ὡς φαεινὴν λυχνίαν, ἀΰλου πυρός,
θυμιατήριον θείου χρύσεον ἄνθρακος,
ἐν τοῖς Ἁγίων Ἁγίοις κατεσκήνωσε,
στάμνον ῥάβδον τε πλάκα θεόγραφον, κιβωτόν ἁγίαν,
τράπεζαν ἄρτου ζωῆς, Παρθένε ὁ τόκος σου.
Απλή σύνταξη
ὁ τόκος σου Παρθένε κατεσκήνωσε σε ἐν τοῖς Ἁγίοις Ἁγίων
ὡς όντως φαεινὴν λυχνίαν ἀΰλου πυρός,
(ὡς) χρύσεον θυμιατήριον θείου ἄνθρακος, ,
(ὡς) στάμνον, ῥάβδον τε πλάκα θεόγραφον,
(ὡ)ς κιβωτόν ἁγίαν, τράπεζαν ἄρτου ζωῆς,.
Μετάφραση
Ο Τόκος σου, Παρθένε, σε εγκατέστησε στα Άγια των Αγίων,
διότι είσαι πραγματικά το φωτεινό λυχνάρι της άυλης φωτιάς,
το χρυσό θυμιατήρι του θεϊκού άνθρακα, η στάμνα (με το μάννα),
η ράβδος (του Ααρών) και η θεόγραφη πλάκα (του Μωυσή)
η αγία Κιβωτός και η τράπεζα του Άρτου της Ζωής.
Ερμηνεία
Ο υμνογράφος κάνει μια αναδρομή στο παρελθόν της Παναγίας και πιο συγκεκριμένα στα Εισόδια της Θεοτόκου στο Ναό του Σολομώντα και μάλιστα στα Άγια των Αγίων, όπου δεν έμπαινε κανείς παρά μόνο ο αρχιερέας και αυτός μια φορά το χρόνο. Ο νάρθηκας του ναού, το καθολικό (ο κυρίως ναός) και το ιερό αντιστοιχούν με τον αύλειο χώρο, τον άγιο Κοσμικό και τα Άγια των Αγίων. Στο Άγιον Κοσμικόν, όπου επετρέπονταν η είσοδος των κοσμικών και των ιερέων, υπήρχε η λυχνία και η τράπεζα, όπου κατέθεταν τους δώδεκα άρτους οι δώδεκα φυλές του Ισραήλ. Στα Άγια των Αγίων υπήρχαν: το χρυσό θυμιατήρι, η κιβωτός με την στάμνα, όπου ήταν το «μάνα», η ράβδος του Ααρών και οι θεόγραφες πλάκες του Μωυσή. Όλα αυτά τα σημάδια της θεϊκής παρουσίας στο Ισραήλ, τα εικονίζει, γράφει ο υμνογράφος, η Παναγία. Συγκεκριμένα:
- «ὡς όντως φαεινὴν λυχνίαν ἀΰλου πυρός»,
Λυχνάρι αποκαλεί ο υμνογράφος σε άλλο τροπάριο τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, που έφεγγε τον δρόμο για τον Χριστό. Πολύ όμως πιο δυνατό λυχνάρι είναι η Παναγία, διότι είχε μέσα της το ίδιο «το Φως το Αληθινόν», το άυλο πυρ, που φωτίζει τους ανθρώπους, όπως το είδαμε και με τους Αποστόλους κατά την Πεντηκοστή. Και αυτή η λυχνία (πολύφωτο) είχε πάνω της εφτά λύχνους (φώτα) που τώρα συμβολίζουν τα εφτά χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, με τα οποία ήταν στολισμένη η Παναγία.
- (ὡς) χρύσεον θυμιατήριον θείου ἄνθρακος,
Ο θείος άνθραξ είναι ο Χριστός, οποίος καίει πάνω στο θυμιατήρι, που είναι η Παναγία, η οποία δέχτηκε το Πυρ της Θεότητος, που καταφλέγει τους ανάξιους, ενώ μεταμορφώνει την Παναγία σε ευωδία Χριστού. Γι’ αυτό το θυμιατήρι αυτό είναι χρυσό, δηλαδή φτιαγμένο από το πιο πολύτιμο υλικό, όπως ήταν η Παναγία.
- (ὡς) στάμνον ῥάβδον τε:
Η στάμνος είχε μέσα το Μάνα, που έτρεφε τους Ισραηλίτες στην πορεία τους προς την γη της Επαγγελίας και τους κρατούσε στη ζωή. Η Παναγία είναι η στάμνος που έχει μέσα της τον Άρτο της Ζωής, ο οποίος τρέφει, συντηρεί και σώζει όλους τους ανθρώπους. Αλλά παρομοιάζεται και με την ράβδο του Ααρών, διότι, όπως η ράβδος του Ααρών βλάστησε, ενώ ήταν ξερή, έτσι και η Παναγία, ενώ ήταν Παρθένος, βλάστησε το ξύλο της Ζωής.
- πλάκα θεόγραφον,
Αν ο Μωσαϊκός Νόμος γράφηκε πάνω σε πλάκες για την καθοδήγηση των Ισραηλιτών, η Παναγία είναι η θεόγραφη πλάκα στην καρδιά της οποίας γράφτηκε ο νέος Νόμος της Αγάπης. Είναι η εσώτατη επίσκεψη του Θεού μέσα σε άνθρωπο, ο οποίος γίνεται τύπος και υπόδειγμα του δούλου του Θεού.
- (ὡ)ς κιβωτόν ἁγίαν,
Η κιβωτός της Παλαιάς Διαθήκης, είπαμε και πιο πάνω, περιείχε σημάδια της παρουσίας του Θεού στην ιστορία των Ισραηλινών και όλων των ανθρώπων. Η κιβωτός της Νέας Διαθήκης δεν είναι άψυχη όπως της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά έμψυχη, είναι η ίδια η Παναγία που έχει μέσα της όχι σημάδια του Θεού αλλά τον ίδιο τον Θεό.
- τράπεζαν ἄρτου ζωῆς,.
Η Παναγία έγινε η Τράπεζα της Ζωής, διότι όπως αυτή είχε μέσα της τον Άρτο της Ζωής, τον Χριστό, έτσι και η Αγία Τράπεζα έχει πάνω της τον Άρτο της Ζωής, τον Χριστό. Αυτός ο Άρτος της Ζωής είναι το Μάνα των Ισραηλινών και η σωτηρία των Χριστιανών. Όλα τα έθνη θα ποθήσουν να είναι γύρω από την Αγία Τράπεζα, όπως αναφέρει και ο αντίστοιχος Αναβαθμός: «Κύκλω τής τραπέζης σου ευφράνθητι, καθορών σου Ποιμενάρχα, τά έκγονα φέροντα, κλάδους αγαθοεργίας»
(Όγδοος Αναβαθμός του Γ ΄ Ήχου)
