Ὁ Κανὼν πρῶτος τῆς Ἐορτῆς, οὗ ἡ Ἀκροστιχίς.
Πανηγυριζέτωσαν οἱ θεόφρονες.
Ποίημα τοῦ Κυρίου Κοσμᾶ.
ᾨδὴ α’ Ἦχος α’
Ὁ Εἱρμὸς
«Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ, ἡ ἱερὰ καὶ εὐκλεὴς Παρθένε μνήμη σου,
πάντας συνηγάγετο, πρὸς εὐφροσύνην τοὺς πιστούς,
ἐξαρχούσης Μαριάμ, μετὰ χορῶν καὶ τυμπάνων τῷ σῷ,
ᾄδοντας Μονογενεῖ, ἐνδόξως ὅτι δεδόξασται».
Απλή σύνταξη
ἡ ἱερὰ καὶ εὐκλεής, Παρθένε, μνήμη Σου, πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ, συνηγάγετο πάντας τοὺς πιστούς πρὸς εὐφροσύνην,
ᾄδοντας τῷ Σῷ Μονογενεῖ ἐξαρχούσης Μαριάμ
μετὰ χορῶν καὶ τυμπάνων. Ἐνδόξως ὅτι δεδόξασται.
Μετάφραση
Η ιερή και δοξασμένη μνήμη σου, Παρθένε,
κεκοσμημένη με την θεία δόξα
συγκάλεσε όλους εμάς τους πιστούς, για να χαρούμε,
ψέλνοντας τον Μονογενή σου Υιό
καθώς προεξάρχει του χορού η Μαριάμ με τύμπανα,
γιατί σαν δοξασμένη που είσαι.
σου αξίζει να δοξάζεσαι.
Ερμηνεία
Το τροπάριο αυτό του ύμνου που πρόκειται να αποδοθεί στην Υπεραγία Θεοτόκο, σχετικά με τον εορτασμό της μνήμης της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι εισαγωγικό. Η μνήμη της Θεοτόκου είναι «ιερή», διότι και το πρόσωπο που τιμάται είναι ιερό, εφόσον πρόκειται για μητέρα Θεού και «ευκλεής» δοξασμένη, διότι εορτάζεται από όλη την οικουμένη και προπάντων από όλον τον ελληνισμό. Αυτή είναι και η αιτία της συγκέντρωσης των πιστών, πράγμα που θα προκαλέσει «ευφροσύνη» δηλαδή χαρά. Πώς όμως δικαιολογείται το ότι ο υμνογράφος μας καλεί «προς ευφροσύνη» τη στιγμή που πρόκειται για κηδεία; Ο υμνογράφος γνωρίζει την μετάσταση της Θεοτόκου και τα εγκαίνια και της δικής μας ανάστασης, γι’ αυτό και μας καλεί όχι σε ένα πένθιμο γεγονός αλλά σε ένα ευφρόσυνο. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση έχει και ο λαός του Θεού για τον εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Οι εορτασμοί γίνονται με χορούς και πανηγύρια, πράγμα που αποδεικνύεται στην πράξη στην προκειμένη περίπτωση, διότι είναι πολλά τα πανηγύρια το Δεκαπεντάγουστο της Παναγίας. Τους χορούς θα τους σύρει η Μαριάμ. Ποια είναι αυτή η Μαριάμ. Ασφαλώς δεν είναι η Κόρη της Άννας και του Ιωακείμ, αφού αυτή είναι κεκοιμημένη και γιορτάζουμε την κοίμησή της. Είναι η αδελφή του Μωυσή, η οποία μετά την ασφαλή διάβαση της Ερυθράς θάλασσας των Εβραίων έστησε χορούς, για να γιορτάσουν το γεγονός. Στην ίδια αποδίδεται και ανάλογος ύμνος και γι’ αυτό οι υμνογράφοι αφιερώνουν το πρώτο τροπάριο των Καταβασιών και των Κανόνων σε αυτήν. Ο εορτασμός της Παναγίας αντανακλά την δοξολογία προς τον Μονογενή Υιό της και Θεό, τον Χριστό, ο οποίος και στην περίπτωση της Κοίμησης της Θεοτόκου θα παίξει σημαντικό ρόλο, αφού αυτός τώρα θα την πάρει στην αγκαλιά του και θα την φέρει «εις τας αιωνίους μονάς», τον Παράδεισο. Ο Χριστός ως Θεός είναι δοξασμένος, απέδειξε δηλαδή την θεϊκή του δύναμη με την Ανάστασή του και δεν χρειάζεται να του αποδώσουμε εμείς δόξα. Παρόλα αυτά δικό μας καθήκον και υποχρέωση είναι να ευχαριστούμε και να δοξολογούμε τον Χριστό για όλα όσα έκανε για μας. Επομένως του αξίζει κάθε δοξολογία και κάθε υμνολογία.
Κείμενο (α ΄τροπάριο α΄ Ωδής)
Ἀμφεπονεῖτο ἀΰλων τάξις οὐρανοβάμων ἐν Σιὼν τὸ θεῖον σῶμά σου,
ἄφνω δὲ συρρεύσασα τῶν Ἀποστόλων ἡ πληθύς
ἐκ περάτων Θεοτόκε σοὶ παρέστησαν ἄρδην,
μεθ’ ὧν ἄχραντε, σοῦ τὴν σεπτήν, Παρθένε, μνήμην δοξάζομεν.
Απλή σύνταξη
τάξις οὐρανοβάμων ἀΰλων αμφεπονεῖτο ἐν Σιὼν τὸ θεῖον σῶμά σου,
ἄφνω δὲ ἡ πληθύς τῶν Ἀποστόλων συρρεύσασα
ἐκ περάτων, Θεοτόκε, παρέστησαν σοὶ ἄρδην,
μεθ’ ὧν, ἄχραντε Παρθένε, δοξάζομεν σοῦ τὴν σεπτήν μνήμην.
Μετάφραση
Ενώ οι ταξιαρχίες των άυλων και ουρανοδρόμων πνευμάτων
φρόντιζαν στη Σιών το θείο σώμα σου, Θεοτόκε,
το πλήθος των Αποστόλων συνέρρευσε ξαφνικά
από όλα τα πέρατα της γης
για να σε συμπαρασταθούν όλοι μαζί, Άχραντε Παρθένε,
κι εμείς μαζί με αυτούς δοξολογούμε την ιερή μνήμη σου.
Ερμηνεία
Το πρώτο τροπάριο του Κανόνα, ο ειρμός της Α΄ Ωδής, είναι το κάλεσμα του υμνογράφου για τον προεόρτιο εορτασμό της Μετάστασης της Θεοτόκου. Με το δεύτερο τροπάριο μπαίνουμε στην ουσία του εορτασμού, ο οποίος συνίσταται σε δύο σημαντικά γεγονότα κατά την Κοίμηση της Θεοτόκου: Η συμμετοχή των άυλων δυνάμεων και ο ταυτόχρονος και θαυμαστός τρόπος προσέλευσης των Αποστόλων. Οι άυλες και ουράνιες δυνάμεις άρχισαν να περιποιούνται και να δείχνουν σεβασμό στο σώμα της Παναγίας, το οποίο χαρακτηρίζεται ως θεϊκό, γιατί γέννησε έναν Θεό, αλλά δεν γνωρίζουν ακόμη ότι αυτό το σώμα δεν θα μείνει για πολύ χρόνο κάτω στην γη αλλά θα έρθει ο Υιός της και Θεός της να το πάρει μαζί του. Αυτό αργότερα θα το μάθουν και θα απορήσουν, ενώ ταυτόχρονα θα δοξολογήσουν την Παναγία, η οποία περιβεβλημένη με την θεία δόξα, που πήρε στην αγκαλιά του Υιού της και Θεού της, ανέβηκε στου ουρανούς και οι άγγελοι φωνάζουν τους αγγέλους που ήταν στις πύλες του ουρανού να τις ανοίξουν για να μπει η βασιλομήτωρ Θεοτόκος: «άρατε πύλας» φώναζαν.
«Πύλαι ἐπάρθητε ὅπως, τοῦ Θεοῦ ἡ πύλη, ἐν πολλῇ εἰσέλθῃ χαρᾷ ἀπαύστως τῷ κόσμῳ, αἰτουμένη τὸ μέγα ἔλεος».
Το πλήθος των Αποστόλων συγκεντρώθηκε με θεϊκό τρόπο. Νεφέλες ήρθαν στα πέρατα της γης, όπου πήγαν οι Απόστολοι να κηρύξουν τον Χριστό, τους άρπαξε και τους έφερε όλους μαζί, για να κηδεύσουν το θείο σώμα της Παναγίας. Όλοι τους ασφαλώς θα διερωτήθηκαν πώς έγινε και μαζεύτηκαν όλοι μαζί την ίδια ώρα, αλλά κανείς κανένας δεν αμφισβήτησε την αναγκαιότητα της συγκέντρωσής τους. Μόνο ο «άπιστος» Θωμάς έλειπε και πάλι από σημαντικό αυτό γεγονός, αλλά αυτό έγινε κατά Θεία πρόνοια, για να βεβαιωθεί η μετάσταση της Θεοτόκου.
Αυτό ακριβώς το διπλό γεγονός είναι το θέμα του Κανόνα αλλά και ο λόγος του εορτασμού της Παναγίας σε αυτήν την έκταση.
Κείμενο (β΄ τροπάριο α΄ Ωδής)
Νικητικὰ μὲν βραβεῖα ἤρω κατὰ τῆς φύσεως Ἁγνή, Θεὸν κυήσασα,
ὅμως μιμουμένη δέ τὸν ποιητήν σου καὶ Υἱόν, ὑπὲρ φύσιν ὑποκύπτεις,
τοῖς τῆς φύσεως νόμοις· διὸ θνῄσκουσα σὺν τῷ Υἱῷ ἐγείρῃ διαιωνίζουσα.
Απλή σύνταξη
ἤρω νικητικὰ μὲν βραβεῖα κατὰ τῆς φύσεως,
Ἁγνή, Θεὸν κυήσασα,
ὅμως μιμουμένη δέ τὸν ποιητήν σου καὶ Υἱόν,
ὑπὲρ φύσιν ὑποκύπτεις τοῖς τῆς φύσεως νόμοις·
διὸ θνῄσκουσα σὺν τῷ Υἱῷ ἐγείρῃ διαιωνίζουσα.
Μετάφραση
Σήκωσες τα βραβεία της νίκης κατά της φύσης,
Αγνή, με το να γεννήσεις έναν Θεό,
όμως μιμούμενη τον δημιουργό σου και Θεό
με υπερφυσικό τρόπο υποκύπτεις στους νόμους της φύσης.
Γι’ αυτό, αν και πεθαίνεις, θα εγερθείς όπως ο Υιός σου
μένοντας πάντα μαζί του εις τους αιώνες.
Ερμηνεία
Το θέμα αυτό, της νίκης κατά της φύσης, ο υμνογράφος θα το θίξει και στην θ΄ Ωδή «Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι, ἐν σοὶ Παρθένε ἄχραντε» αλλά εδώ μιλάει για νικητήρια βραβεία, χωρίς να τα κατονομάσει όπως στην θ΄ Ωδή. Εδώ κάνει σύγκριση της μετάστασης της Θεοτόκου με την Ανάσταση του Χριστού. Εδώ το πλάσμα μιμείται τον Πλάστη στην υπερνίκηση της φύσης. Όμως ως άνθρωπος, όπως ο Χριστός, πεθαίνει προσωρινά, αλλά τελικά δεν πρόκειται για θάνατο αλλά για κοίμηση. Όπως ο Χριστός έγινε «πρωτότοκος των νεκρών» δηλαδή ο πρώτος νεκρός που αναστήθηκε, έτσι και η Παναγία ακολουθώντας το παράδειγμα του Χριστού με την θεϊκή του δύναμη εγείρεται και ανασταίνεται, προοιωνίζοντας έτσι και την δική μας ανάσταση. Στο εξής δεν θα μιλάμε για θάνατο αλλά για κοίμηση, δεν θα μιλάμε για νεκρούς αλλά για κεκοιμημένους, δεν θα μιλάμε για νεκροταφείο αλλά για κοιμητήριο. Όταν ο ποιητής την χαρακτηρίζει «ως κλίμακα η μετάγουσα εκ γης προς ουρανόν» αυτό ακριβώς εννοεί. Αυτό πραγματοποιείται με την Μετάσταση της Θεοτόκου.
