Α΄ ΩΡΑ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ (5ος,2ος, 21ος )
(21ος ψαλμός)
Εις το τέλος, υπέρ της αντιλήψεως της εωθινής, ψαλμός τω Δαυίδ
Για την προσωπική μας «τελείωση», ολοκλήρωση, ας προσευχηθούμε για πρωινή βοήθεια. Ψαλμός του Δαυίδ.
Εισαγωγικά
Υπάρχουν πολλές ερμηνείες για το τι είναι «αντίληψις». Άλλοι την ταυτίζουν με την εμφάνιση του Χριστού, που ταυτίζεται με τον ήλιο της δικαιοσύνης και αχνοφέγγει από τον όρθρο, άλλοι με την ανάσταση του Χριστού, που την διαπίστωσαν οι Μυροφόρες «λίαν πρωί τη μια των Σαββάτων» και άλλοι ως ειδοποίηση για την αλλαγή του ήχου για μια εωθινή ψαλμωδία.
Ο ψαλμός αυτός αφορά τον αγώνα των δικαίων, που κατατρέχονται από τους εχθρούς. Αυτοί δεν απελπίζονται αλλά ελπίζουν και πιστεύουν στην βοήθεια του Θεού και γι’ αυτό εκφράζουν εκ των προτέρων τις θερμές ευχαριστίες τους σε αυτόν. Ο ψαλμωδός ξεκινάει από την δική του περιπέτεια αλλά σύντομα διαπιστώνουμε ότι δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτόν αλλά και για τα πάθη του Χριστού. Όσα γράφει, επαληθεύτηκαν στα χρόνια του Χριστού και ιδιαίτερα από την ώρα της παράδοσής του στους Εβραίους μέχρι την Σταύρωσή του. Ως άλλος Ησαΐας μιλάει με λεπτομέρειες, που μας κάνουν εντύπωση πώς είναι τόσο ακριβής. Αυτό οφείλουμε να το αποδώσουμε στην προφητική ικανότητα του Δαυίδ και γι’ αυτό χαρακτηρίστηκε και Προφητάναξ.
Ὁ Θεὸς ὁ Θεός μου, πρόσχες μοί, ἵνα τὶ ἐγκατέλιπές με; μακρὰν ἀπὸ τῆς σωτηρίας μου οἱ λόγοι τῶν παραπτωμάτων μου, ὁ Θεός μου, κεκράξομαι ἡμέρας, καὶ οὐκ εἰσακούση, καὶ νυκτός, καὶ οὐκ εἰς ἄνοιαν ἐμοί.
Ο ποιητής αλλά και κάθε άνθρωπος έρχεται στιγμή που απελπίζεται και νομίζει ότι ο Θεός τον εγκατάλειψε. Όσο όμως ο Θεός εγκατέλειψε τον Χριστό στο Όρος των Έλαιών και πάνω στο Σταυρό, όταν έλεγε «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες», τόσο εγκαταλείπει και κάθε άνθρωπο που πιστεύει σε Αυτόν. Μπορεί να τον δοκιμάζει και να αργεί κάπως να απαντήσει στο αίτημά του, όμως είναι κοντά του και, όταν χρειαστεί, τον βοηθάει αναλόγως. Τα παραπτώματά μας ως άνθρωποι που είμαστε είναι πολλά, «ότι ουκ έστιν άνθρωπος, ος ζήσεται και ουχ αμαρτήσει», το έλεος όμως του Θεού είναι τόσο μεγάλο, ώστε να τα παραβλέπει, φτάνει να ζητάμε συγχώρηση. Τα παραπτώματα των ανθρώπων αποτελούν λόγο για την απώλεια της σωτηρίας τους, εδώ όμως ο ψαλμωδός παρακαλεί τον Θεό να μην συμβεί κάτι τέτοιο. Η προσευχή μας και η παράκλησή μας πρέπει να γίνεται νύχτα και μέρα και να είναι μια πράξη σύνεσης, ανεξάρτητα αν οι άλλοι την θεωρούν ανοησία.
Σὺ δὲ ἐν Ἁγίῳ κατοικεῖς, ὁ ἔπαινος τοῦ Ἰσραήλ. Ἐπὶ σοὶ ἤλπισαν οἱ πατέρες ἡμῶν, ἤλπισαν, καὶ ἐρρύσω αὐτούς. Πρὸς σὲ ἐκέκραξαν, καὶ ἐσώθησαν, ἐπὶ σοὶ ἤλπισαν, καὶ οὐ κατησχύνθησαν.
Το Άγιον είναι τα Άγια των Αγίων στην σκηνή των Εβραίων και στο ναό του Σολομώντα. Εκεί πίστευαν οι Εβραίοι ότι κατοικεί ο Θεός και αυτό αποτελούσε αφορμή να επαινούν τον εαυτό τους. Τις ελπίδες τους οι πρόγονοί τους στήριξαν σε Αυτόν και γ’ αυτό Αυτός τους έσωσε. Ζήτησαν την βοήθειά του και σώθηκαν, στήριξαν τις ελπίδες τους σε αυτόν και δεν ντροπιάστηκαν. Ο Θεός αποτελούσε το καύχημα των Εβραίων, διότι αυτός ήταν ο περιούσιος λαός του, τους οποίους παρά τις απιστίες και τις παρανομίες τους πάντα τους βοηθούσε στις δύσκολες περιστάσεις. Αυτό το ιστορικό παρελθόν επικαλείται και εδώ ο Δαυίδ και αυτό μπορεί να το επικαλείται και ο κάθε άνθρωπος, αφού και αυτός είναι παιδί του Θεού.
Ἐγὼ δὲ εἰμι σκώληξ, καὶ οὐκ ἄνθρωπος, ὄνειδος ἀνθρώπων, καὶ ἐξουθένημα λαοῦ. Πάντες οἱ θεωρούντές με ἐξεμυκτήρισάν με, ἐλάλησαν ἐν χείλεσιν, ἐκίνησαν κεφαλήν.
Ο Δαυίδ είχε κάθε λόγο να αισθάνεται έτσι, δηλαδή σαν σκουλίκι και όχι άνθρωπος, σαν ντροπή των ανθρώπων και σαν εξευτελισμός των ανθρώπων, διότι έκανε διπλό και βαρύ αμάρτημα, φόνο και μοιχεία. Ο Χριστός όμως, που εννοείται εδώ, δεν είχε κανένα λόγο, όμως φόρεσε την φθαρτή σάρκα του ανθρώπου και πήρε πάνω του τις αμαρτίες των ανθρώπων, είναι «ο αίρων την αμαρτίαν (την προσωπική) και τας αμαρτίας του κόσμου». Ύστερα από αυτό τί μπορούμε να πούμε εμείς για τον εαυτό μας; Είμαστε πολλές φορές σκουλίκια, ντροπή και όνειδος των ανθρώπων, κι ας μην έχουμε κάνει κάτι το φοβερό. Έτσι πιστεύουν οι άγιοι, διότι αναλογίζονται τα φοβερά αμαρτήματα που κάνουν οι άνθρωποι. Αυτό τους οδηγεί στην ταπείνωση και τους δίνει το εισιτήριο για την βασιλεία των ουρανών. Τους «μυκτηρισμούς» και το κούνημα της κεφαλής πρώτος ο Χριστός τους υπέστη από τους στρατιώτες της λεγεώνας στην αυλή του Πιλάτου: « Τότε οἱ στρατιῶται τοῦ ἡγεμόνος παραλαβόντες τὸν ᾽Ιησοῦν εἰς τὸ πραιτώριον συνήγαγον ἐπ᾽ αὐτὸν ὅλην τὴν σπεῖραν. 27.28 καὶ ἐκδύσαντες αὐτὸν χλαμύδα κοκκίνην περιέθηκαν αὐτῷ, 27.29 καὶ πλέξαντες στέφανον ἐξ ἀκανθῶν ἐπέθηκαν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ καὶ κάλαμον ἐν τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ, καὶ γονυπετήσαντες ἔμπροσθεν αὐτοῦ ἐνέπαιξαν αὐτῷ λέγοντες, Χαῖρε, βασιλεῦ τῶν ᾽Ιουδαίων, 27.30 καὶ ἐμπτύσαντες εἰς αὐτὸν ἔλαβον τὸν κάλαμον καὶ ἔτυπτον εἰς τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ» (Ματθ.27-30.
Χειρότερους ονειδισμούς υπέστη ο Χριστός και κατά την Σταύρωση.
« Οἱ δὲ παραπορευόμενοι ἐβλασφήμουν αὐτὸν κινοῦντες τὰς κεφαλὰς αὐτῶν 27.40 καὶ λέγοντες, ῾Ο καταλύων τὸν ναὸν καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις οἰκοδομῶν, σῶσον σεαυτόν, εἰ υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ, [καὶ] κατάβηθι ἀπὸ τοῦ σταυροῦ. 27.41 ὁμοίως καὶ οἱ ἀρχιερεῖς ἐμπαίζοντες μετὰ τῶν γραμματέων καὶ πρεσβυτέρων ἔλεγον, 27.42 ῎Αλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι· βασιλεὺς ᾽Ισραήλ ἐστιν, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν ἐπ᾽ αὐτόν. 27.43 πέποιθεν ἐπὶ τὸν θεόν, ῥυσάσθω νῦν εἰ θέλει αὐτόν· εἶπεν γὰρ ὅτι Θεοῦ εἰμι υἱός. 27.44 τὸ δ᾽ αὐτὸ καὶ οἱ λῃσταὶ οἱ συσταυρωθέντες σὺν αὐτῷ ὠνείδιζον αὐτόν» . (Ματθ.27, 39-44). Αυτό ακριβώς δίδαξε και στους ανθρώπους με το παράδειγμά του: «μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης…», αλλά μόνο λόγω δικαιοσύνης και αφοσίωσής μας προς τον Θεό και όχι για δικά μας σφάλματα.
Από όσα προηγήθηκαν είναι προφανές γιατί ο ψαλμός αυτός διαβάζεται στις Ώρες της Μ. Παρασκευής.
Ἤλπισεν ἐπὶ Κύριον, ῥυσάσθω αὐτόν, σωσάτω αὐτόν, ὅτι θέλει αὐτόν, ὅτι σὺ εἶ ὁ ἐκσπάσας μὲ ἐκ γαστρός, ἡ ἐλπίς μου ἀπὸ μαστῶν τῆς μητρός μου, ἐπὶ σὲ ἐπερρίφην ἐκ μήτρας. Ἀπὸ γαστρὸς μητρός μου Θεός μου εἶ σύ, μὴ ἀποστὴς ἀπ’ ἐμοῦ, ὅτι θλίψις ἐγγύς, ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ βοηθῶν μοί.
Είναι πολύ αποκαλυπτικοί αυτοί οι στίχοι, όπως και οι παραπάνω, ενώ φαίνεται ο ψαλμωδός να τα λέει για τον εαυτό του, στην πραγματικότητα τα λέει προφητικά για τον Χριστό, όταν οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι τον έφεραν στον Πιλάτο να τον δικάσουν δήθεν, ενώ οι ίδιοι είχαν πάρει την απόφαση να τον σταυρώσουν. Αυτά τα μαρτύρια ο Χριστός τα έζησε ως άνθρωπος, και ο Δαυίδ τα προλέγει προ πολλών αιώνων.
Εδώ ο Δαυίδ περιγράφει τους εμπαιγμούς κατά του Χριστού ακόμη και πάνω στο Σταυρό. Οι σταυρωτές του έλεγαν κοροϊδευτικά: «Στήριξε τις ελπίδες του στο Θεό, ας τον σώσει τώρα. Ας τον σώσει, για να αποδείξει ότι ο Θεός τον θέλει και τον αγαπά». Στη συνέχεια δεν μπορεί κανείς να διακρίνει αν αυτά που λέγει ισχύουν για τον Χριστό ή και για τον εαυτό του. Μάλλον πρόκειται για τις μύχιες σκέψεις του Χριστού πάνω στον Σταυρό, όπου η αχαριστία των ανθρώπων περίσσεψε. Του έρχεται λοιπόν στο μυαλό πώς γεννήθηκε «ασπόρως» από την μήτρα της μητέρας του, πώς θήλασε από τους μαστούς της και ποτέ από τότε δεν τον εγκατέλειψε ο Κύριος, ο Θεός Πατέρας του, και τώρα που ήρθε δίπλα του η θλίψη παρακαλεί τον Κύριο να μην φύγει από κοντά του, γιατί αυτόν έχει ως μόνο βοηθό. Όλα αυτά τα υπέστη ο Χριστός, τα δοκίμασε πιο μπροστά και ο Δαυίδ και τώρα καλούνται να τα υποστούν και οι μαθητές του Χριστού, ο οποίος το λέγει καθαρά: «πάντες οι θέλοντες ευσεβώς ζην, διωχθήσονται».
Οι περιγραφές που ακολουθούν είναι δραματικές και δηλώνουν παραστατικά την κατάσταση απελπισίας που βρίσκεται ο ποιητής αλλά και την μανία που έδειξαν οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι για να εξοντώσουν τον Χριστό.
Περιεκύκλωσάν με μόσχοι πολλοί, ταῦροι πίονες περιέσχον με.
Ἤνοιξαν ἐπ’ ἐμὲ τὸ στόμα αὐτῶν, ὡς λέων ἁρπάζων, καὶ ὠρυόμενος. Ὡσεὶ ὕδωρ ἐξεχύθη, καὶ διεσκορπίσθη πάντα τὰ ὀστά μου.
Ἐγενήθη ἡ καρδία μου ὥσεί κηρός, τηκόμενος ἐν μέσῳ τῆς κοιλίας μου.
Πέντε παρομοιώσεις από την άγρια φύση που απειλούν τον άνθρωπο, θυμήθηκε ο Δαυίδ, για να περιγράψει την δύσκολη περίσταση, στην οποία βρίσκεται, και αντιστοιχεί με την τραγική κατάσταση του Χριστού τις ημέρες των Παθών. Στην πρώτη νιώθει τον εαυτό του περικυκλωμένο από πολλά μοσχάρια και κάτω από την απειλή μανιασμένων ταύρων. Στη δεύτερη βρίσκεται μπροστά στα ανοιχτά τους στόματα και τον απειλούν να τον αρπάξουν, όπως ένα βρυχόμενο λιοντάρι. Στην τρίτη νιώθει τις σάρκες του σώματός του να έχουν λιώσει και να χύνονται κάτω σαν νερό και στην τέταρτη τα κόκκαλά του να ξεκληρίζονται από τις αρθρώσεις και να σκορπίζονται παντού. Τέλος η καρδιά του από την φλόγα της αγωνίας του νιώθει να λιώνει σαν το κερί και να σκορπίζεται μέσα στην κοιλιά του. Γενικά νιώθει διαλυμένος και συντριμμένος κάτω από το βάρος των θλίψεών του.
Ἐξηράνθη ὡς ὄστρακον ἡ ἰσχύς μου,
καὶ ἡ γλώσσά μου κεκόλληται τῶ λάρυγγί μου,
Συνεχίζεται η δραματική περιγραφή του Δαυίδ για την δική του κατάσταση αλλά προφητικά αναφέρεται και στα Πάθη του Χριστού, όπως και κάθε ανθρώπου που βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση. Οι εικόνες είναι πολύ παραστατικές και η μία διαδέχεται την άλλη. Οι ατυχίες και οι δυσκολίες δεν έχουν τελειωμό. Μόνο αν φέρουμε στο μυαλό μας τί μαρτύρια υπέφερε ο Χριστός, τότε θα καταλάβουμε γιατί ο ποιητής περιγράφει τόσο δραματικά την κατάσταση.
Η δύναμή του εξασθένισε τόσο πολύ ώστε έγινε ξερή σαν ένα όστρακο. Η γλώσσα του κόλλησε στο λαρύγγι του. Και σε άλλον ψαλμό ο Δαυίδ μιλάει κατά τέτοιον τρόπο: «κολληθείη η γλώττα μου τω λάρυγγί μου, εάν μη σου μνησθώ… Ιερουσαλήμ» Ψαλμ.136, 6).
Το «εἰς χοῦν θανάτου κατήγαγές με», μας θυμίζει το «χους ει και εις χουν απελεύσει» που σημαίνει ότι ο Θεός πήρε χώμα από την γη, έκανε πηλό και ύστερα του έδωσε την ζωή, ενώ πρώτα ήταν νεκρός. Εδώ θέλει να πει ότι οι δυσκολίες τον επανέφεραν στην κατάσταση πριν πάρει ζωή, σε κατάσταση θανάτου.
Το «ἐκύκλωσάν με κύνες πολλοί» αναφέρεται στους Ρωμαίους στρατιώτες και τους άλλους μη Ιουδαίους, τους οποίους πιο μπροστά τους χαρακτήρισε μοσχάρια και ταύρους. Ως γνωστόν τα σκυλιά κυκλώνουν το θύμα τους, γαυγίζουν και ορμάνε να το κατασπαράξουν.
Το «συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με» αναφέρεται στην Συναγωγή των Εβραίων, οι οποίοι με τις πονηριές τους και τις ψευδομαρτυρίες καταδίκασαν τον πιο αθώο άνθρωπο, τον Χριστό.
Ὤρυξαν χείράς μου, καὶ πόδας μου,
ἐξηρίθμησαν πάντα τὰ ὀστά μου,
αὐτοὶ δὲ κατενόησαν, καὶ ἐπείδόν με.
Και αυτή η αναφορά αφορά τον Εσταυρωμένο Χριστό, τον οποίο με τα καρφιά τους οι Εβραίοι τρύπησαν χέρια και πόδια. Τον ξεγύμνωσαν με αποτέλεσμα να φανεί ο σκελετός του σώματός του και έτσι μπορούσε κανείς να μετρήσει τα κόκκαλά του από τις αρθρώσεις. Τον Χριστό τον κορόϊδευαν λέγοντάς του «αν είσαι Υιός του Θεού, κατέβα από τον Σταυρό», όμως από τον σεισμό που επακολούθησε κατάλαβαν ότι όντως ήταν Υιός του Θεού, αλλά δεν το ομολόγησαν, όπως ο ληστής πάνω στον Σταυρό και ο εκατόνταρχος κάτω από τον Σταυρό.
«Διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοίς,
καὶ ἐπὶ τόν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον».
Το δίστιχο αυτό ψάλλεται την Μ. Παρασκευή, όταν διαβάζεται το ευαγγέλιο της Σταύρωσης. Πάνω σε αυτό το ζήτημα έγινε μεγάλη κουβέντα, τόσο για το άγιο Μανδύλιο, όπου αποτυπώθηκε η μορφή του Χριστού, όσο και για τον Χιτώνα του Χριστού, που έγινε και ταινία με ομώνυμο τίτλο μιας πολύ μεγάλης παραγωγής. Η αλήθεια είναι ότι ο συνήθης ιματισμός των Εβραίων, όπως και του Χριστού, ήταν ένα ιμάτιο, που το φορούσαν κατάσαρκα, όπως το πουκάμισο, που εδώ είναι άρραφος, ένα άλλο ιμάτιο από επάνω και τέλος ένας χιτώνας εξωτερικά. Οι στρατιώτες έσχισαν τα δύο από πάνω ρούχα σε τέσσερα κομμάτια και το άρραφο ιμάτιο το έβαλαν σε κλήρο. Αυτό οι στρατιώτες το έκαναν περιπαικτικά, όμως ο χιτώνας που πήρε ο εκατόνταρχος, έγινε πηγή ευλογίας και θαυμάτων.
Σὺ δέ, Κύριε, μὴ μακρύνης τὴν βοήθειάν σου ἀπ’ ἐμοῦ,
εἰς τὴν ἀντίληψίν μου πρόσχες.
Συνεχίζει ο Δαυίδ να περιγράφει προφητικά την ψυχική κατάσταση πρώτα την δικιά του και ύστερα και κυρίως του Χριστού πάνω στον Σταυρό. Ο ίδιος ο Κύριος πάνω στον Σταυρό αισθάνθηκε εγκαταλειμμένος από όλους ακόμη και από τον Θεό, γι’ αυτό έβγαλε μια κραυγή και είπε: «Θεέ μου, Θεέ μου ίνα τί με εγκατέλιπες». Ζητούσε την βοήθεια του Θεού Πατέρα του με αρνητικό τρόπο ως άνθρωπος αδύνατος, να μην αργήσει να τον βοηθήσει, και με θετικό τρόπο να σπεύσει και να τον στηρίξει.
Ῥύσαι ἀπὸ ῥομφαίας τὴν ψυχήν μου,
Ρομφαία είναι το μαχαίρι που είχαν στον οπλισμό τους οι Ρωμαίοι στρατιώτες, ρομφαία ήταν για την Παναγία και ο θάνατος του γιού τους, κατά την προφητεία του Συμεών, ρομφαία όμως είναι και οι επιθέσεις των δαιμόνων που λυσσούσαν και ήθελαν να τον εξοντώσουν, για να μην τους πάρει την εξουσία τους στον αμαρτωλό κόσμο.
καὶ ἐκ χειρὸς κυνὸς τὴν μονογενή μου.
Το σκυλί δεν έχει χέρι, αλλά σκυλί εδώ είναι οι Εβραίοι που και αυτοί λύσσαξαν για να τον κατασπαράξουν. Μονογενής είναι ο Χριστός αλλά μονογενής, δηλαδή μονάκριβη, είναι και η ψυχή του ανθρώπου, που οι δαίμονες λυσσομανούν να την αρπάξουν.
Σώσον με ἐκ στόματος λέοντος,
Λιοντάρι και πάλι είναι οι Εβραίοι, που πιο πάνω τους είπε λυσσασμένα σκυλιά, το οποίο παραμονεύει κρυμμένο στη φωλιά του για να επιτεθεί στο θύμα του.
καὶ ἀπὸ κεράτων μονοκερώτων τὴν ταπείνωσίν μου.
Ο μονοκέρατος είναι πολύ δυνατό αλλά και υπεροπτικό ζώο, όπως ο ρινόκερος, αλλά εδώ και πάλι εννοεί τον Δαίμονα, που γεμάτος έπαρση ορμάει να κατασπαράξει, αυτόν που θα τον εκθρονίσει από αυτόν τον αμαρτωλό κόσμο, στον οποίο αυτός κυριαρχεί απόλυτα. Όμως ο Χριστός ταπεινωμένος και νεκρός θα νικήσει τον θάνατο, δηλαδή τον Διάβολο, με τον θάνατό του «θανάτω θάνατον πατήσας» και θα του πάρει όλα τα λάφυρα «εσκύλευσας τον Άδην μη πειρασθείς υπ’ αυτού».
Διηγήσομαι τὸ ὄνομά σου τοὶς ἀδελφοίς μου,
ἐν μέσῳ ἐκκλησίας ὑμνήσω σε,
Ο Δαυίδ προβλέπει το μέλλον και αναγγέλλει τα μελλοντικά γεγονότα, που συνδέονται με την ζωή του Χριστού. Συγκεκριμένα εδώ αναφέρεται στην διδασκαλία που έκανε στους Μαθητές του, τους οποίους αποκαλεί αδελφούς, όπως και στους μελλοντικούς πιστούς. Η εκκλησία είναι βέβαια η συναγωγή των Εβραίων, όπου ο Χριστός πήγαινε και ερμήνευε τους προφήτες που μιλούσαν για την έλευσή του, εκκλησία όμως είναι και η εκκλησία του Θεού αλλά και ο οίκος του Θεού, όπου γίνεται η διδασκαλία του Χριστού για φωτισμό των ανθρώπων στο θέλημα του Θεού. Εκεί αναπέμπονται οι ύμνοι και οι δοξολογίες προς τον Θεό, τον Δημιουργό και Πατέρα μας.
οἱ φοβούμενοι τὸν Κύριον, αἰνέσατε αὐτόν,
ἄπαν τὸ σπέρμα Ἰακὼβ δοξάσατε αὐτόν.
Οι φοβούμενοι τον Κύριο είναι οι άνθρωποι που έχουν μέσα τους φόβο Θεού και γνωρίζουν το τί υπέστη ο Κύριος γι’ αυτούς και τι μεγάλο δώρο τους χάρισε με την Ανάστασή του. Αυτοί μπορεί να είναι όλοι οι άνθρωποι εκτός των Ιουδαίων, οι Ιουδαίοι όμως έχουν κάθε λόγο να υμνούν τον Θεό όχι μόνο για τις ευεργεσίες του παρελθόντος αλλά και τις ευεργεσίες του παρόντος. Σπέρμα Ιακώβ είναι όλοι οι απόγονοί του αλλά και οι πρόγονοί του από Αβραάμ και μετά.
Φοβηθήτω δὴ ἀπ’ αὐτοῦ ἄπαν τὸ σπέρμα Ἰσραήλ,
Ο Χριστός με το στόμα του Δαυίδ προτρέπει όλους τους απογόνους του Ισραήλ να έχουν φόβο Θεού. «Ισραήλ» θα πει «νους που βλέπει τον Θεό» και επομένως δεν είναι μόνο οι Εβραίοι αλλά όλοι οι άνθρωποι, οι οποίοι ανήκουν στον νέο Ισραήλ, δηλαδή στον νέο λαό του Θεού.
ὅτι οὐκ ἐξουδένωσεν, οὐδὲ προσώχθισε[1] τὴ δεήσει τοῦ πτωχοῦ,
Ξεκινώντας από τον Χριστό αναφέρεται και στον εαυτό του και σε κάθε πιστό, για να του θυμίσει ότι, όπως ο Θεός Πατέρας δεν άφησε τον Χριστό με την ταπείνωση του Σταυρού αλλά τον δόξασε με την Ανάστασή του, έτσι δεν θα αφήσει εξουθενωμένους και όσους πιστεύουν σε Αυτόν. Πτωχός είναι ο Χριστός για την πτωχεία του φθαρτού ανθρωπίνου σώματος, που πήρε αυτός ο άφθαρτος και αθάνατος Θεός, αλλά και για την πτωχεία της ζωής του και στην φάτνη και στο ότι δεν είχε κάπου να κλίνει το κεφάλι του. Κι όμως ο Θεός όχι μόνο δεν τον εγκατέλειψε αλλά δι’ αυτού δίδαξε την ταπείνωση ως μέσο σωτηρίας.
οὐδὲ ἀπέστρεψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπ’ ἐμοῦ,
καὶ ἐν τῷ κεκραγέναι μὲ πρὸς αὐτόν, εἰσήκουσέ μου.
Η αποστροφή του προσώπου προς κάποιον δηλώνει περιφρόνηση και αδιαφορία για κάποιον κακόν άνθρωπο. Αντίθετα το να βλέπει κανείς έναν άνθρωπο κατάματα σημαίνει εκτίμηση, αγάπη, θαυμασμό. Αυτό εννοεί ο ψαλμωδός όταν λέει «Μη αποστρέψεις το πρόσωπόν σου από του παιδός σου, ότι θλίβομαι, ταχύ επάκουσόν μου. Πρόσχες τη ψυχή μου και λύτρωσαι αυτήν»
(Μέγα Προκείμενον – Ψαλμ. 68,18-19)
Ο ψαλμωδός εκφράζει την βαθιά πεποίθησή του ότι όπως ο Θεός τον άκουσε με προσοχή και ανταποκρίθηκε στην θερμή προσευχή του, έτσι θα ανταποκριθεί και σε κάθε άνθρωπο που προσφεύγει σε αυτόν.
Παρὰ σοῦ ὁ ἔπαινός μου,
ἐν ἐκκλησίᾳ μεγάλη ἐξομολογήσομαί σοί,
τὰς εὐχάς μου ἀποδώσω ἐνώπιον τῶν φοβουμένων σε.
Ο ψαλμωδός αναγνωρίζει ότι ο έπαινός του, ο ύμνος του και η δοξολογία του είναι απόλυτα ενδεδειγμένη, για όλα τα θαυμάσια πράγματα που έκανε και θα κάνει στην ανθρωπότητα. «Εξομολογήσομαί σοι, Κύριε,
εν όλη καρδία μου, διηγήσομαι πάντα τα θαυμάσια σου. Ευφρανθήσομαι και αγαλλιάσομαι εν σοι, ψαλώ τω ονόματι σου, Ύψιστε». (Ψαλμ 9, 2-3)
Εκκλησία είναι αυτή που ίδρυσε ο Χριστός και είναι μεγάλη, διότι περιλαμβάνει όλους τους λαούς της γης. Εξομολόγηση είναι η εκπεφρασμένη ομολογία για την δόξα του Θεού. Δεν υπάρχει εκκλησία, δεν υπάρχει ακολουθία που να μην διαβάζονται και ψέλνονται οι ψαλμοί του Δαυίδ, που τους συνέθεσε για να προσεύχονται και να δοξολογούν με αυτούς τον Θεό. Γι’ αυτούς που έχουν φόβο Θεού είναι το προσευχητάρι τους, η παρηγοριά τους κι η απαντοχή τους.
«Φάγονται πένητες, καὶ ἐμπλησθήσονται,
καὶ αἰνέσουσι Κύριον οἱ ἐκζητοῦντες αὐτόν,
ζήσονται αἱ καρδίαι αὐτῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος».
Με τους στίχους αυτούς η εκκλησία συνιστά στους πιστούς να ευχαριστούν τον Θεό μετά το φαγητό. Οι φτωχοί αλλά ευγνώμονες, όταν θα φάνε και χορτάσουν, θα ευχαριστήσουν τον Θεό για τα αγαθά που τους χάρισε. Οι άνθρωποι αυτοί του Θεού γνωρίζουν ότι «ουκ επ’ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος» γι’ αυτό ζητούνε κάθε μέρα στην προσευχή τους «τον άρτον τον επιούσιον» που δεν είναι ο επίγειος μόνο άρτος αλλά και ο επουράνιος. Είναι ο Άρτος της Ζωής, που, όταν τον τρώνε, ζούνε αιώνια.
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης μας διασώζει τον σωτήριο λόγο του Χριστού: «ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ καταβάς· ἐάν τις φάγῃ ἐκ τούτου τοῦ ἄρτου ζήσει εἰς τὸν αἰῶνα· καὶ ὁ ἄρτος δὲ ὃν ἐγὼ δώσω ἡ σάρξ μού ἐστιν ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς.(Ιωαν.6,51). Παραπλήσιο είναι αυτό που ψέλνεται και κατά την αρτοκλασία: «πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν, οι δε εκζητούντες τον Κύριο ουκ ελαττωθήσονται παντός αγαθού».
Μνησθήσονται καὶ ἐπιστραφήσονται πρὸς Κύριον
πάντα τὰ πέρατα τῆς γῆς,
καὶ προσκυνήσουσιν ἐνώπιον αὐτοῦ πᾶσαι αἱ πατριαὶ τῶν ἐθνῶν.
Ὅτι τοῦ Κυρίου ἡ βασιλεία, καὶ αὐτὸς δεσπόζει τῶν ἐθνῶν.
Σε κάθε άνθρωπο υπάρχει η ηθική συνείδηση που είναι η φωνή του Θεού. Σύμφωνα με αυτή όλοι αναγνωρίζουν τον ποιητή του ουρανού και της γης. Όμως πολλοί κατέπνιξαν αυτήν την συνείδηση και λησμόνησαν τον Θεό Δημιουργό. Τώρα όμως που ήρθε ο Χριστός ζεστάθηκε και πάλι η συνείδησή τους, ξύπνησε και αναγνώρισε και πάλι τον Θεό Δημιουργό. Αυτό συμβαίνει σε όλα τα πέρατα της γης, όπου ξαπλώθηκε η διδασκαλία του Χριστού, η οποία μπορεί να μην έχει γίνει αποδεκτή από όλους, όμως παντού υπάρχουν χριστιανοί, παντού υπάρχουν άνθρωποι που σέβονται τον Υιό του Θεού, τον Χριστό. Οι πρόγονοι και οι πατέρες όλων των εθνών θα έρθουν και θα προσκυνήσουν τον Χριστό, όπως τον προσκύνησαν και οι τρεις Μάγοι «εξ ανατολών» που εκπροσωπούν όλα τα έθνη της γης. Εξάλλου είναι κατηγορηματική η δήλωση του Κυρίου, ο οποίος λέγει: «ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου ἕως ἂν πάντα γένηται (Ματθ.5,18)
Την Βασιλεία των Ουρανών ήρθε και την έφερε ο Χριστός στον κόσμο και αυτή θα επικρατήσει σε όλον τον κόσμο. Αυτό ζητάνε και οι χριστιανοί, όταν παρακαλούν τον Θεό λέγοντας «ελθέτω η βασιλεία Σου». Κατηγορηματική είναι βέβαια και η δήλωση του υμνογράφου: «Η βασιλεία σου βασιλεία βασιλεία πάντων των αιώνων και η δεσποτεία σου εν πάση γενεά και γενεά». Ο Θεός είναι ο Κύριος πάντων των δυνάμεων, επιγείων και επουρανίων, και η πρώτη παρουσία του στη γη δεν γίνεται άμεσα αισθητή παρά μόνο από τα ακραία φυσικά φαινόμενα, όπου η δύναμη του ανθρώπου αδυνατεί να τα αντιμετωπίσει. Η βασιλεία του Θεού είναι διακριτική, δεν επιβάλλεται με την βία, όπως τονίστηκε και σε ένα θεατρικό έργο «η πολιτεία του Θεού», διότι ο Χριστός σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου. Όμως κατά την δεύτερη παρουσία του και στην συντέλεια του κόσμου θα έρθει με πολλή δόξα και θα ζητήσει από όλους και από όλα εξηγήσεις για την συμπεριφορά τους.
Ἐφαγον καὶ προσεκύνησαν πάντες οἱ πίονες τῆς γῆς,
ἐνώπιον αὐτοῦ προπεσοῦνται πάντες οἱ καταβαὶνοντες εἰς γήν.
Οι «πίονες» της γης δεν είναι οι άφρονες, όπως ο πλούσιος της παραβολής που δεν πρόλαβε να απολαύσει τα υπέρογκα αγαθά που συγκέντρωσε, αλλά «οι πτωχοί τω πνεύματι», όπως ο Λάζαρος, ο οποίος στερήθηκε μεν τα αγαθά αυτής της γης αλλά απόλαυσε τα αγαθά του ουρανού κι έτσι έγινε και αυτός ένας από τους «πίονες» με την καλή σημασία, από αυτούς δηλαδή που με τις αρετές τους εδώ στη γη απέκτησαν τον θησαυρό του ουρανού, τον Παράδεισο.
Ο Θεός δεν είναι μόνο ο κύριος της γης «του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής» αλλά και κάτω από την γη, αυτοί που κατεβαίνουν στον Άδη. Όμως και σε αυτούς πήγε ο Χριστός κατά την «εις Άδου κάθοδον», όπως εικονίζεται και στις εικόνες της ορθόδοξης Ανάστασης , τους κήρυξε την διδασκαλία του, για να μην είναι αυτοί αδικημένοι έναντι των άνω. Όσοι από αυτούς πίστεψαν στο κήρυγμά του οικειοθελώς, το οποίο το έκανε ως άνθρωπος του Θεού, έπεσαν κα τον προσκύνησαν ως Θεό και σώθηκαν.
Καὶ ἡ ψυχή μου αὐτῷ ζή, καὶ τὸ σπέρμα μου δουλεύσει αὐτῷ. Ἀναγγελήσεται τῶ Κυρίω γενεὰ ἡ ἐρχομένη,
καὶ ἀναγγελοῦσι τὴν δικαιοσύνην αὐτού λαώ τῶ τεχθησομένω,
ὃν ἐποίησεν ὁ Κύριος.
Ο ψαλμωδός, όπως και κάθε πιστός, πιστεύει ότι η αθάνατη ψυχή του θα ζει αιώνια αλλά και οι απόγονοι όχι μόνο του Δαυίδ αλλά κυρίως του Χριστού θα γίνουν δούλοι Θεού και θα αναγγέλλουν τα μεγαλεία του Θεού από γενεά σε γενεά. Θα διδάξουν την δικαιοσύνη του Θεού, που δεν είναι παρά ο δίκαιος νόμος του Θεού, στους νέους μαθητές, που θα εμφανιστούν στο μέλλον. Όλοι αυτοί οι μαθητές θα προσελκυστούν από τους αποστόλους του Θεού, όμως ο Κύριος με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος θα τους εντάξει στον λαό του Θεού, στην εκκλησία του ουρανού.
[1] Προσοχθίζω = δείχνω εχθρότητα, θυμό εναντίον κάποιυ, είμαι θυμωμένος με κάποιον
