Page 17 - Ορθοδοξία και Ανθρώπινα Δικαιώματα

www.pemptousia.gr Τεύχος 26 / Ορθοδοξία και Ανθρώπινα Δικαιώματα / 29 Οκτωβρίου 2014 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νων δικαιωμάτων, τα οποία αποτελούν εργαλεία, που Κινούμενη στο ίδιο μήκος κύματος, η Διακήρυξη του
επιτρέπουν στους πολίτες να μην υπακούουν σε νόμι- 1948 δεν αποδέχεται ούτε ορίζει κάποιο θεολογικό
μες, πλην όμως ανήθικες, εντολές. Τα ανθρώπινα δι- ή φιλοσοφικό υπόβαθρο επί του οποίου θα θεμελιώ-
καιώματα ιστορικά θεμελιώθηκαν πάνω στη νεωτερική σει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Υποστηρίζοντας μετα-
ηθική, μια καθαρά «κοσμική» ηθική που ξεκίνησε από ξύ άλλων το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να σκέφτεται
το Διαφωτισμό και εξελίχθηκε μέχρι και τις τελευταί- ελεύθερα και να πιστεύει σε όποια θρησκεία επιθυμεί,
ες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Κύριο χαρακτηριστικό δεν υπεισέρχεται σε ατέρμονες και αναποτελεσματικές
της νεωτερικής ηθικής αποτέλεσε η αμφισβήτηση της συζητήσεις περί της αρχής και του τέλους της ιστορίας.
(παραδοσιακής) θρησκείας και κυρίως η εσχατολογική Η Οικουμενική Διακήρυξη γεννήθηκε από τα σπλάχνα
προοπτική της, ως αποπροσανατολιστική για τις μάζες, της νεωτερικής ηθικής, η οποία «στην πραγματικότητα
ως «όπιο του λαού». αντλεί στοιχεία από ένα παγκόσμιο φάσμα κοσμικών
αλλά και θρησκευτικών παραδόσεων». Πρόκειται για
94
Ακόμα και σήμερα, η θρησκεία κατηγορείται για χει- μοντέρνα ιδέα και νεωτερική έκφραση του αιτήματος
ραγώγηση των ανθρωπίνων κοινωνιών και εκμετάλλευ- για μια δίκαιη και ειρηνική συμβίωση στον κοινό κό-
σή τους, ενώ η ίδια ισχυρίζεται, ότι με την ηθική της σμο, το οποίο και αποτελεί αφετηριακό θέμα της αν-
προετοιμάζει τον άνθρωπο για μια ουράνια βασιλεία θρώπινης ιστορίας.
95
στην οποία δεν θα υπάρχει η ανθρώπινη κακία. Στην
ουράνια βασιλεία θα έχουν θέση όλοι όσοι θα απο- Παρόλα αυτά υπάρχουν σαφείς ενδείξεις, οι οποίες
δεχθούν τον ένα θεό της συγκεκριμένης θρησκείας, ο μας οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι τα ανθρώπινα δι-
οποίος είναι και ο μόνος αληθινός. Η ουράνια βασιλεία καιώματα «αποτελούν κατάκτηση του δυτικού ανθρώ-
σηματοδοτεί το τέλος της ιστορίας, μια θέση που υπο- που των Νεότερων χρόνων». Αυτές προκύπτουν από
στηρίζεται από όλες σχεδόν τις (μεγάλες) θρησκείες . τη «νέα στάση απέναντι στον κόσμο» και τις «νέες
88
Το τέλος της ιστορίας με τη διπλή σημασία του, ως το αξιολογικές τοποθετήσεις» του δυτικού ανθρώπου, ο
τελικό χρονικό σημείο της ύπαρξής της, αλλά και ως ο οποίος θέλει να κυριαρχήσει πάνω στη φύση, αντιλαμ-
σκοπός της αποτέλεσε αντικείμενο πρόβλεψης για τις βάνεται τον εαυτό του ως δημιουργό της ιστορίας, κα-
θρησκείες και τη φιλοσοφία. Όταν η κοσμοθεωρία της τανοεί την ελευθερία ως αυτονομία, ανακαλύπτει «την
εν λόγω θρησκείας ή φιλοσοφίας θριαμβεύσει επί όλων ιδέα της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης». Το
των άλλων τότε θα επέλθει το τέλος της ιστορίας και νέο αυτό ήθος, που οφείλεται στην αυτοσυνειδησία του
φυσικά η δικαίωση των πιστών και οπαδών της . ανθρώπου, όπως αυτή διαμορφώνεται στη νεωτερική
89
εποχή, συνδέει άμεσα τα ανθρώπινα δικαιώματα με το
Για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας και σχεδόν για δυτικό πολιτισμό. 96
όλους τους λαούς της Γης, ο τρόπος που η συντριπτική
πλειοψηφία των ανθρώπων αντιλαμβανόταν ήταν μέσα Η νεωτερική ηθική είναι ανοιχτή στην συνύπαρξη πολ-
από την παραδοσιακή θρησκεία. 90 λών διαφορετικών ανθρωπολογικών θεωρήσεων, είτε
θρησκευτικών, είτε φιλοσοφικών καταβολών. Στην Οι-
Για πρώτη φορά στις αρχές του 19ου αιώνα, σε κάποια κουμενική Διακήρυξη οι θεωρήσεις αυτές λειτουργούν
τμήματα της δυτικής Ευρώπης, η αντίληψη αυτή υπο- ως εφαλτήρια για τη διαμόρφωση ενός μινιμαλιστικού
χώρησε. Το γεγονός αυτό αποτελεί τη βαθύτερη από πλαισίου κοινά αποδεκτών αξιών. Ο τρόπος λειτουργί-
τις ιδεολογικές αλλαγές που συνέβησαν ποτέ, ανεξάρ- ας της μπορεί να συνοψιστεί στα εξής: Παραμερίζοντας
τητα από τις επιπτώσεις που είχε στην μετέπειτα ιστο- τα σημεία στα οποία διαφωνούμε, αναζητούμε εκείνα
ρική εξέλιξη. Αμφισβήτηση της θρησκείας είχε υπάρξει στα οποία συμφωνούμε, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν
και κατά το παρελθόν, περιοριζόταν όμως στους κύ- πολλά στα οποία διαφωνούμε. Εξάλλου η έννοια του
κλους των μορφωμένων, των ευγενών και γενικά των δικαιώματος δεν απαιτεί την ιδεολογική συμφωνία των
ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Αυτό που συνέβη τη συ- υποκειμένων, αντίθετα καταφάσκει τη διαφορετικότη-
γκεκριμένη περίοδο και «δεν είχε προηγούμενο, ήταν η τα και το μόνο που απαιτεί είναι ο σεβασμός αυτής της
‘εκκοσμίκευση’ των μαζών» . Παρά το γεγονός ότι μια διαφορετικότητας.
91
μικρή μερίδα της αστικής τάξης, εκείνη των ελεύθερων
στοχαστών, είχε μια σαφή αντιχριστιανική-αντιθρη- Για μια μερίδα των υποστηρικτών τους τα ανθρώπινα
σκευτική στάση, προερχόμενη από το Διαφωτισμό, ενώ δικαιώματα έγιναν «κοσμικό άρθρο πίστης», όπως ήδη
την πλειοψηφία αποτελούσαν θεοσεβείς - καθολικοί, στην αρχή επισημάναμε. Εντούτοις «τα μεταφυσικά
προτεστάντες, Εβραίοι -, οι πρώτοι αποδείχτηκαν απεί- στηρίγματα της πίστης κάθε άλλο παρά είναι σαφή».
97
ρως πιο δυναμικοί και αποτελεσματικοί και επέβαλαν
τη δική τους στάση. Ο αστικός θρίαμβος διαπότισε τη Η συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι απα-
92
Γαλλική Επανάσταση κυρίως «με την αγνωστικιστική, ραίτητο να συνεχίζεται χωρίς να αναζητεί κάποιο τέλος
κοσμική ηθική ιδεολογία του Διαφωτισμού του 18ου (σκοπό, ολοκλήρωση). Εφόσον αφορά τις διαρκώς εξε-
αιώνα». Η γλώσσα της Γαλλικής Επανάστασης υιοθε- λισσόμενες ανθρώπινες κοινωνίες, οφείλει να εξελίσσε-
τήθηκε από τα κοινωνικά κινήματα που ακολούθησαν, ται μαζί τους. Οποιαδήποτε αποκρυστάλλωση των αν-
με αποτέλεσμα να μεταδοθεί ο κοσμικός χαρακτήρας θρωπίνων δικαιωμάτων σε ιερά και απαραβίαστα «άρ-
σε όλα τα μεταγενέστερα επαναστατικά κινήματα. θρα πίστης», αφενός θα αποτελούσε δικαίωση όσων τα
93

Σελίδα 17