Page 2 - argyrakos-yperpisteos

«ευαγγέλιο» της ελληνικής αρχαιότητας, τα έπη του Ομήρου, βλέπουμε ότι εκεί οι
«πανέλληνες και Αχαιοί» εμφανίζονται άλλοτε ενωμένοι και άλλοτε διαιρεμένοι με
βάση τις τοπικές πατρίδες. Έχει υποστηριχθεί ότι η Ιλιάδα είναι ένα ποίημα γύρω από
ου
ου
την πρώιμη πόλη-κράτος (αλλά όχι μόνο αυτό) του 9 έως 8 αιώνα πΧ, το οποίο
απευθυνόταν σε ανθρώπους των πόλεων. Η σημασία των ομηρικών πόλεων ως τοπικών
πατρίδων διαφαίνεται από τον Κατάλογο των Πλοίων, ένα από τα σημαντικότερα
τμήματα της Ιλιάδας (Β 493-760). Εκεί παρουσιάζονται συνοπτικά αρκετές υπαρκτές
ελληνικές πόλεις, με τον αριθμό των πολεμιστών κάθε μιάς, τους αρχηγούς και τους
ήρωές τους, κάποιο τοπικό χαρακτηριστικό (π.χ. πετρώδης Αυλίδα, πολυστάφυλη
Άρνη, περιτειχισμένη Τίρυνθα κτλ), και τη σχέση τους με κάποιον θεό ή μύθο. Ήταν
δηλαδή σημαντική η ιδιαίτερη ταυτότητα κάθε πόλης. Στις μάχες της Ιλιάδας οι οπλίτες
συμπεριφέρονται ως πολίτες (δηλ. κάτοικοι πόλεων), αχώριστοι από τον αρχηγό τους
4
(βασιλέα), και όχι ως ακόλουθοι φυλάρχων μιας προϊστορικής εποχής. Μετά από 9
χρόνια άκαρπης πολιορκίας της Τροίας, ο Αγαμέμνων καλεί τους Αχαιούς να φύγουν
και να επιστρέψουν στην «φίλην πατρίδα γαίαν» (σε ενικόν αριθμό), όπως τον
συμβούλευσε ο Δίας σε όνειρο (Ιλ. Β, 140).

ος
Στις ωδές του Τυρταίου (7 αι. πΧ) με τις οποίες ο ποιητής ενθάρρυνε τους Σπαρτιάτες
στον πόλεμο κατά των Μεσσηνίων, συναντάμε επίσης την αναφορά σε θεούς και σε
μάχη υπέρ πατρίδος, αν και σε διαφορετικά αποσπάσματα (οι ωδές του Τυρταίου
σώζονται αποσπασματικά):
ἀθανάτοισι θεοῖσ’ ἐπὶ πάντ[α τιθέντες] / [ιερώ] ατερμονίῃ πεισόμεθ’ ἡγεμ[όνι].

[…]
τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα / ἄνδρ’ ἀγαθὸν περὶ ᾗ πατρίδι
5
μαρνάμενον
Στους Πέρσες του Αισχύλου συναντούμε ίσως για πρώτη φορά την προτροπή για αγώνα
υπέρ πατρίδος και ιερών σε μια φράση, και μάλιστα με τη μορφή συνθήματος-παιάνος:

Ώ παίδες Ελλήνων, ίτε,
ελευθερούτε πατρίδ᾽, ελευθερούτε δε
παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη,
6
θήκας τε προγόνων· νυν υπέρ πάντων αγών»

Η υψηλή αξία της πατρίδας στην αρχαϊκή και κλασσική εποχή προβάλλεται και στις
ελληνικές θεότητες, αφού κι αυτές έχουν επίσης «πατρίδες», δηλαδή συγκεκριμένες
μόνιμες εστίες (Όλυμπος, Ελικώνας, Μαίναλο κ.ά.) αλλά και προγόνους (π.χ. Ζεὺς

4 Bowden, Hoplites and Homer, 1993, σ. 45-63, ιδίως 60, 61.
5 Καραπλή Κατερίνα, «Οι καντάτορες», 1996, σ. 243, υποσημ. 70, 71. ●
http://maronas480.blogspot.com/p/blog-page_12.html. ● Οι στίχοι «τεθνάμενον γαρ καλόν …» που
εκφράζουν την αξία του θανάτου στη μάχη υπέρ πατρίδος, είναι το πρότυπο του λατινικού “Dulce et
decorum est pro patria mori” (Οράτιος), και της γνωστής διασκευής από τον Σπ. Τρικούπη «Τί τιμή στο
παλικάρι όταν πρώτo στη φωτιά, / σκοτωθή για την Πατρίδα …». Οι στίχοι «ἀθανάτοισι θεοῖσ’ …
ἡγεμ[όνι]» προέρχονται από αποσπάσματα σε πάπυρο που δημοσιεύτηκαν μεταγενέστερα, το 1918. Η
Κ. Καραπλή παρατηρεί τις ιδεολογικές αναλογίες των ποιημάτων του Τυρταίου με τις προτροπές των
βυζαντινών Τακτικών, και το ότι και τα δύο χρησιμοποιούνταν σαν ψυχική προετοιμασία πριν από τη
μάχη. Μαρνάμενον = μαχόμενον.
6 Αισχύλου, Πέρσαι, 402-405, www.greek-language.gr/

2