Page 3 - argyrakos-yperpisteos

Κρονίδης). Στην Ιλιάδα, δια στόματος του Έκτορα, η μάχη υπέρ πατρίδος περιγράφεται
ως ύψιστο καθήκον και σύμφωνο με τη θέληση του Δία, (είς οιωνός άριστος αμύνεσθαι
περί πάτρης, Μ, 234-244). Οι νεκροί ομηρικοί ήρωες αποδημούν προς ένα είδος
7
παραδείσου, το Ηλύσιο Πεδίο, και γίνονται αντικείμενο λατρείας (cult) για τους
ζωντανούς, δηλαδή κατά μία έννοια αποθεώνονται. Δεκάδες ήρωες (μυθικοί και
ιστορικοί) λατρεύονταν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας (συχνά στις ιδιαίτερες
8
πατρίδες τους) σε ναούς, ηρώα, τάφους, βωμούς κτλ.
Στους στρατιωτικούς Χριστιανούς Αγίους διακρίνουμε μια συνέχεια της
προχριστιανικής λατρείας των πολεμιστών, και έναν παράγοντα που μέσα από τις
αγιογραφίες και τα αγιολογικά κείμενα ενίσχυε την αντίληψη των Χριστιανών περί του
δίκαιου πολέμου υπέρ της πίστης.

Η αξία της ιδιαίτερης ή και της διευρυμένης πατρίδας ευρίσκεται και στα χριστιανικά
δογματικά κείμενα. Κατά τα Ευαγγέλια, ο Χριστός ως άνθρωπος είχε σταθερή σχέση
με την πατρίδα του, στην οποία επέστρεψε και έζησε συνεχώς μετά την προσωρινή
διαμονή του στην Αίγυπτο, χωρίς να μετακινηθεί ποτέ σε μακρινές αποστάσεις.
Μάλιστα ο ίδιος κηρύσσει ότι έχει (επίγεια) πατρίδα (Μτ. 13,57, Ιω. 4,44). Αυτό έχει
σημασία είτε εξετάζουμε το Ευαγγέλιο ως ιστορικό κείμενο είτε ως Διαθήκη του Θεού.
Και στις δύο περιπτώσεις είναι συμβατό με την Παλαιά Διαθήκη, η οποία είναι και μια
εξιστόρηση της σχέσης ενός λαού (του Ισραήλ) με την πατρίδα του, με τους άλλους
λαούς και με τις πατρίδες των άλλων. Για τη διαφορά των Ευαγγελίων από την Π.Δ. ως
προς τη νομιμοποίηση του πολέμου, και τη χριστιανική επανασημασιοδότηση του
«Ισραήλ» θα αναφερθώ πιο κάτω.

Το ότι στην κλασσική και ρωμαϊκή αρχαιότητα ως πατρίς και patria νοείται συνήθως η
τοπική πατρίδα, πιθανώς σχετίζεται με κάποια πρακτικά ζητήματα της εποχής, όπως οι
περιορισμοί στις επικοινωνίες και η κυριαρχία των επαγγελμάτων που ήταν δεμένα με
τη σταθερή κατοίκηση. Υπενθυμίζω ότι η λέξη στην κυριολεξία σημαίνει την πατρική
γη, και εννοιολογικά και ετυμολογικά σχετίζεται με τους προγόνους (parens), τους
9
συγγενείς (πατριά), και τα πατρο-παράδοτα. Στα τελευταία κατηγορία περιλαμβάνεται
η λατρεία των οικογενειακών («πατρώων») θεοτήτων, τα ξόανά τους, οι τάφοι των
προγόνων κτλ.

Στην ελληνιστική, ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή υπήρξαν συνθήκες γεωπολιτικής
ενοποίησης, δηλαδή μεγάλες επικράτειες με έναν ηγεμόνα, ένα νομικό σύστημα, ένα
νόμισμα, μια επίσημη γλώσσα κτλ. Αυτό διευκόλυνε τη γεωγραφική επέκταση της
σημασίας της πατρίδας, ενώ ταυτόχρονα διατηρήθηκε (μέχρι και σήμερα) και η
σημασία της ιδιαίτερης τοπικής πατρίδας. Ταυτόχρονα όμως η τότε
«παγκοσμιοποίηση» διευκόλυνε και την επαφή κάθε εθνότητας με άλλους, και συνεπώς
τη συνειδητοποίηση ότι ο κόσμος είναι χωρισμένος σε εθνότητες, γλώσσες, θρησκείες
και ήθη. Αυτό πρέπει να ήταν ένας παράγων που ενίσχυσε τα εθνικά συναισθήματα,

7 Οδύσσεια, δ, 564 ● Βιργίλιος, Αινειάς, 6.660.
8 Ο Παυσανίας αναφέρει πάνω από 100 ήρωες (πολεμιστές και μη) που λατρεύονταν σε διάφορες πόλεις
της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών ο Αίας στη Σαλαμίνα, ο Καίσαρ και ο Αύγουστος στη Σπάρτη, ο Μενέλαος
και ο Αχιλλέας στη Θεραπνή Λακωνίας, η Ιφιγένεια στην Αιγείρα Αχαΐας, ο Πρωτεσίλαος κλπ. Κατά
τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ήταν υπαρκτό το θέμα της σύγκρισης του Χριστού με ορισμένους
θεοποιημένους ήρωες, όπως ο Ηρακλής ή ο ομηρικός Πρωτεσίλαος. Marshal F., “The late antique hero”,
2011 [2008], σ. 172, 173.
9 Στον Όμηρο η πάτρη, εκτός από την πατρίδα, σημαίνει και τον πατέρα (Ιλ. Ν, 354).

3