Page 5 - argyrakos-yperpisteos

πρώτους Χριστιανούς Πατέρες (όπως ο Τερτυλιανός) ήταν αντίθετοι προς κάθε πόλεμο.
Ο πρώτος Πατέρας της Εκκλησίας που προσπάθησε να συμβιβάσει τον πόλεμο με τη
ου
ο
χριστιανική ζωή ήταν ο Άγιος Αμβρόσιος (2 μισό του 4 αιώνα), ο οποίος τόνισε και
την έννοια του «δίκαιου πολέμου». Αυτή την έννοια διεύρυνε ο Άγιος Αυγουστίνος
(354-430) 16 και την επεξεργάστηκαν πολλοί άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας και
θεολόγοι αργότερα. Από τις ελάχιστες συναφείς περικοπές που υπάρχουν στο
Ευαγγέλιο, ο Αυγουστίνος παραπέμπει στο περιστατικό όπου ο Πέτρος (ή κάποιος
άλλος μαθητής) είναι έτοιμος να υπερασπιστεί τον Χριστό με το μαχαίρι (Μτ. 26,51,
Λκ. 22,50). Αυτό οδήγησε στην ερμηνεία ότι και ο Χριστιανός μπορεί να υπερασπιστεί
την πίστη του με τα όπλα. 17 Στην ίδια περίπου εποχή εμφανίζεται το λατινικό
απόφθεγμα pugna pro patria (μάχου υπέρ πατρίδος), το οποίο χρησιμοποιήθηκε πολύ
τον Μεσαίωνα, συνήθως με την προσθήκη και της πίστης (fide). Βρίσκεται σε μια
συλλογή λατινικών αποφθεγμάτων, τα «Δίστιχα», που αποδίδονταν σε κάποιον
ου
ου
Διονύσιο Κάτωνα (Dionysius Cato), του 3 ή 4 αιώνα μΧ.

Η εμφάνιση του συνθήματος το Μεσαίωνα
Από τον Μεσαίωνα αρχίζει να εμφανίζεται όλο και πιο συχνά η ρητή προτροπή για
πόλεμο υπέρ πατρίδος και θρησκείας. Αυτή η αύξηση των αναφορών δεν αντανακλά
απαραίτητα μια ιδεολογική αλλαγή σε σχέση με την αρχαιότητα, αλλά ίσως οφείλεται
στο ότι διαθέτουμε περισσότερες γραπτές πηγές από το Μεσαίωνα και μετά.
Το 853 ο Πάπας Λέων Δ’ βεβαιώνει τον αυτοκράτορα Λόθαρ Α’ και τους Φράγκους
ότι θα αμειφθούν με τον Παράδεισο όσοι σκοτωθούν «για την αληθινή πίστη, τη σωτηρία
της πατρίδας και την υπεράσπιση των Χριστιανών» σε πιθανή επίθεση των Αράβων κατά
18
της Ιταλίας. Στην καθ’ ημάς Ανατολή, περί το έτος 900, ο Λέων ΣΤ’ ο Σοφός ορίζει
στα Τακτικά ότι πριν από τη μάχη πρέπει να γίνονται προτροπές (δημηγορίες) προς τους
στρατιώτες ώστε να μάχονται υπέρ της πίστης, του έθνους, της πατρίδας και της
οικογένειας. Οι προτροπές αυτές εκφωνούνται από «καντάτορες» τους οποίους
επέλεγαν οι άρχοντες. Συγκεκριμένα, αυτοί έπρεπε να θυμίζουν στους στρατιώτες ότι:

«… ο αγών υπέρ Θεού εστί, και της εις αυτόν αγάπης, και υπέρ όλου του έθνους.
Πλέον δε υπέρ αδελφών των ομοπίστων, εί τυχοι, και υπέρ γυναικών, και τέκνων,
19
και πατρίδος» .
Επίσης, τα Τακτικά ορίζουν ότι ο στρατηγός οφείλει να είναι έτοιμος να δώσει ο ίδιος
και την ψυχή του για την πατρίδα και την ορθή πίστη των Χριστιανών, και όλοι πρέπει
να εθίζονται ώστε να υπομένουν τις κακουχίες του πολέμου «διά Χριστόν τον Θεόν
ημών, και υπέρ συγγενών και φίλων και πατρίδος και του όλου των Χριστιανών
20
έθνους».

μειονότητα σύγχρονων μελετητών κρίνει ότι δεν υπήρχε κάποια σαφής και ενιαία στάση των πρώτων
Χριστιανών υπέρ ή κατά του (δίκαιου) πολέμου. Huttunen N., 2020, σ. 138-357, ιδίως σ. 138, 183, 184.
16 Binkley Olin T., 1961, σ. 93–94.
17 Οι απόψεις των πρώτων Πατέρων της Εκκλησίας, και κυρίως του Αυγουστίνου, γύρω από τον πόλεμο
συνοψίζονται στο Russel Frederick H., The Just War in the Middle Ages, 1975, σ. 1-40.
18 “pro veritate fidei, et salvation patriae, ac defensione Christianorum”. Gaines Post, 1953, σ. 282. O
Kantorowicz (1951, σ. 481) το αποδίδει στον Πάπα Νικόλαο Α’ (858-867).
19 Migne J.P., Ελληνική Πατρολογία, 1863, τόμ. 107, σ. 828.
20 Ό.π., 107, σ. 949, ιστ’, ιθ’.

5