Page 10 - argyrakos-yperpisteos

«δια τέσσαρά τινα οφείλεται κοινώς εσμέν πάντες ίνα προτιμήσωμε αποθανείν
μάλλον ή ζην, πρώτον μεν υπέρ της πίστεως ημών και ευσεβείας, δεύτερον δε υπέρ
της πατρίδος, τρίτον δε υπέρ του βασιλέως ως χριστού Κυρίου, και τέταρτον υπέρ
37
συγγενών και φίλων.»
Αυτή η παραίνεση του αυτοκράτορα επιβεβαιώνεται και από άλλον χρονικογράφο της
Άλωσης, τον ρωσόφωνο Νέστορα-Ισκεντέρ, ο οποίος πιστεύεται ότι βρισκόταν μέσα
στην Κωνσταντινούπολη κατά την πολιορκία (αν και ο ίδιος γράφει ότι ήταν
κρυπτοχριστιανός στο στρατό των Μουσουλμάνων). Έγραψε το χρονικό στα τέλη του
ου
15 αιώνα σε ρωσική γλώσσα. Σε διάσπαρτες παραγράφους του χρονικού αναφέρει ότι
ο αυτοκράτορας καλεί τους πολεμιστές να αγωνιστούν μέχρι θανάτου για την πατρίδα
(от(е)чество) (§ C.244, C.245), την ορθόδοξη πίστη (за православную веру) (§ C.231,
251, 259) και τις εκκλησίες (§ C. 251, passim). Στα δύο αυτά χρονικά βρίσκουμε και
μια μορφή του γνωστού από την Επανάσταση συνθήματος «ελευθερία ή θάνατος»
(Νέστωρ § C.241). Στο ρωσικό χρονικό βρίσκεται πιθανότατα για πρώτη φορά η
προφητεία για το «ξανθό γένος» (Русый же род) που θα ελευθερώσει την
Κωνσταντινούπολη (§ C.265). Λόγω ηχητικής, ετυμολογικής και νοηματικής
38
συνάφειας, θεωρήθηκε ότι «ξανθό γένος» είναι οι Ρώσοι.

Την ίδια περίπου εποχή, την αξία του μάχεσθαι υπέρ της πατρίδας και των ιερών προ
του τουρκικού κινδύνου βρίσκουμε και σε ομιλία του Ιωάννη Αργυρόπουλου (1415 -
1487) προς τον ίδιο αυτοκράτορα. Ο Αργυρόπουλος, αφού στην αρχή της
μακροσκελούς ομιλίας του χαιρετίζει τον αυτοκράτορα ως «των Ελλήνων αγαθή τύχη
νυνί βεβασιλευκότος», σε άλλο σημείο αναφέρει:

«… πολίτην μεν οντινούν ο φυσικός ηνάγκασε νόμος ανδρείως υπέρ πατρίδος αυτής
39
μάχεσθαι και γονέων και παίδων και ιερών και τάφων και νόμων …»

Ενώ στον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό το σύνθημα συνεχίζει τη διαδρομή του
υπογείως, στη Ρωσία η αξία του αγώνα για την πίστη (веру, ‘μπέρου’) και την πατρίδα
ου
( отечество, ‘οτέτσεστβο’) ήταν ήδη γνωστή πριν από τα μέσα του 15 αιώνα μέσα
από αγιολογικά κείμενα. Δεν μπορεί να ήλθε στη μεσαιωνική Ρωσία μέσω της ρωμαϊκής
λογοτεχνίας όπως συνέβη στη Δύση. Πιστεύεται ότι ήλθε μέσω ελληνικών προτύπων,
και ιδίως με το βίο του Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης ο οποίος θυσιάστηκε για
40
την κοινότητα της πόλεως, που ήταν μια μικρή πατρίδα. Η Άλωση πρέπει να ενίσχυσε
της σχέση της Εκκλησίας (και επομένως της πίστης) με την (ρωσική) πατρίδα, καθώς η
Ρωσία γινόταν αντιληπτή σαν κληρονόμος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Τότε
41
περίπου εμφανίζεται και έννοια της «Αγίας Ρωσίας».

37 Φραντζής (ή Σφραντζής) Γεώργιος , Χρονικό Majus, κεφ. B’, 1477, στο Κείμενα Νεοελλ. Λογοτεχνίας
(Α’ Γεν. Λυκείου), σ. 66.
38 Nestor-Iskender, The Tale of Constantinople. Οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν «ξανθά γένη» και άλλους
ευρωπαϊκούς λαούς, όπως τους Φράγκους και τους Λογγοβάρδους (Τακτικόν Ψευδο-Μαυρικίου,
αναφέρεται στο Καραπλή Κ., σ. 250).
39 Λάμπρος Σ.Π., Αργυροπούλεια, 1910, σ. 39, στ. 14-16. Το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο της
ου
ομιλίας είναι του 15 αιώνα.
40 Kharkhordin Oleg, “What Is the State? …”, 2000, p. 15.
41 Bartlett Rosamund, “The Meaning of Motherland”, 2006, σ. 4. Στο www.simoncroberts.com.

10