Page 6 - argyrakos-yperpisteos

Άλλοι συγγραφείς της μέσης βυζαντινής εποχής συνιστούν επίσης ότι στις πολεμικές
δημηγορίες πρέπει να γίνονται αναφορές στη θρησκεία και την πατρίδα. Έργο
ου
στρατιωτικής ρητορικής που αποδίδεται στον Συριανό Μάγιστρο (μέσα 9 αι.) εξηγεί
προς τους ρήτορες ότι

«λαμβάνεται δε το δίκαιον [του πολέμου] από του ζήλου της πίστεως, από της
πατρίδος, από της προς ομοφύλους αγάπης [και] από της των αδικησάντων
21
τιμωρίας».
Ομοίως στο «Βιβλίον Τακτικόν» που αποδίδεται στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ΄
ος
Πορφυρογέννητο (10 αι.) υπάρχουν παραινέσεις ουσιαστικά ίδιες με τις
προαναφερθείσες των Τακτικών του Λέοντος. Αξιοσημείωτη είναι η έκφραση «υπέρ
πάσης της πατρίδος» που δείχνει ότι υπήρχε η έννοια της αυτοκρατορίας ως μιας κοινής
πατρίδας:
«υπέρ του θεού εστίν το αγωνίζεσθαι […] και υπέρ του έθνους ημών, πλέον δε υπέρ
των ημετέρων αδελφών των ομοπίστων και υπέρ των γυναικών και τέκνων, και
22
υπέρ πάσης ημών της πατρίδος».
Δεν μπορεί να υποτεθεί ότι αυτές οι παραινέσεις είναι ευρήματα κάποιων συγγραφέων
του βασιλικού περιβάλλοντος, αφού προορίζονται για ευρεία χρήση στο στρατό, και
επομένως έπρεπε να είναι κατανοητές από χαμηλής μόρφωσης νέους του λαού.
Πιστεύω ότι αυτές οι έννοιες ήταν διαδεδομένες και αποδεκτές από όλες τις κοινωνικές
τάξεις, κυρίως μέσα από τις λαϊκές χριστιανικές διδαχές αλλά και από λαϊκά
αναγνώσματα, παραδόσεις ή άλλα στοιχεία λαϊκού πολιτισμού.
Η ιδέα του πολέμου υπέρ πίστεως και πατρίδος εκφραζόταν και στις στρατιωτικές
τελετές και στην εικονογραφία, όπου η πίστη αντιπροσωπευόταν από τα θρησκευτικά
σύμβολα και η πατρίδα από τον αυτοκράτορα. Ήδη από την εποχή του Μαυρικίου
(βασιλεία 582-602) ο Σταυρός πάνω σε χρυσή λόγχη προπορεύεται του αυτοκράτορα
στις μάχες. Ο σταυρός εικονίζεται και στις σημαίες σύμφωνα με βυζαντινές πηγές του
ο
ου
23
10 αι. . Από τον 12 αιώνα, και συχνότερα από το 1204, συνηθίζεται η εικονογραφική
συνύπαρξη του αυτοκράτορα με πολεμικούς αγίους ή τον Αρχάγγελο Μιχαήλ σε
σημαίες (φλάμουλα), αγιογραφίες και σε νομίσματα. Σε κάποια νομίσματα εικονίζεται
ο αυτοκράτορας μαζί με τον Αρχάγγελο να κρατούν το λάβαρο, σκηνή που παραπέμπει
24 25
στο «Εν τούτω νίκα». Η παράδοση της απεικόνισης στρατιωτικών Αγίων και
Σταυρού σε πολεμικές σημαίες (φλάμπουρα) συνεχίστηκε σε όλη τη μεταβυζαντινή

21 Anonymus Byzantinus, Rhetorica militaris, έκδοση 1855, σ. 8, ΙΧ,2. Επισήμως το κείμενο αποδίδεται
ου
σε «Ανώνυμο Βυζαντινό», που παλαιότερα πιστευόταν ότι ήταν του 6 αιώνα. Νεώτερες έρευνες το
ο
αποδίδουν στον Συριανό Μάγιστρο που έζησε τον 9 αιώνα. Ωστόσο, κάποια τμήματα πιθανότατα
προέρχονται από παλαιότερα συγγράμματα.
22 Meursius J. «Βιβλίον Τακτικόν …», 1745, τόμ. 6, στ. 1288.
23 Κωνσταντινίδης Κ., Τα στρατιωτικά εγχειρίδια των Βυζαντινών …, 2011, σ. 68, 69. Για Θείες
Λειτουργίες πριν τη μάχη 69, 70.
24 Giakoumis Konstantinos, “Byzantine coins in Berat …”, 2018, σ. 66 κ.ε.
25 Οι πολεμικοί άγιοι (Δημήτριος, Γεώργιος, Προκόπιος, Θεόδωροι κ.ά.) και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ
ο
απεικονίζονταν σε πολεμικές σημαίες (φλάμουλα, φλάμπουρα) τουλάχιστον από τον 14 αιώνα, όπως
προκύπτει από το «Περί των οφφικιαλίων του Παλατίου Κωνσταντινουπόλεως …» που αποδίδεται στον
Γεώργιο Κωδινό (Ψευδοκωδινό). Saxby M.S., 2018, σ. 53.

6