Page 11 - Περί των Κεκοιμημένων
P. 11
www.pemptousia.gr Τεύχος 09 / Περί των Κεκοιμημένων / 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ
νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχές και διεκτραγωδείτο η τύχη του. Πολλά τέτοια
της Ορθόδοξης Εκκλησίας, το οποίο αποτελεί και άσματα, που μας διέσωσε η Π. Διαθήκη, διακρί-
το αντικείμενο της παρούσας μελέτης. νονται για την ποιητική τους τέχνη και τον πλού-
σιο συναισθηματικό κόσμο τον οποίο εκφράζουν,
1. Αναδιφώντας στην ιστορία του θέμα- στερούνται όμως ιδιαίτερου θρησκευτικού περιε-
τος διαπιστώνουμε κατ’ αρχήν ότι ο λεγόμενος χομένου.
θρήνος του νεκρού κατείχε κεντρική θέση ανάμε-
σα στα πολλά έθιμα, με τα οποία ο προχριστια- Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν και
νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στην εδώ οι διάφορες χειρονομίες και λοιπές σωματι-
πέραν του τάφου ζωή. Πρόκειται, για μια παναν- κές εκδηλώσεις, που αναφέραμε παραπάνω, και
θρώπινη συνήθεια, η οποία απορρέει από τη βα- τις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλες
θειά υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου να εξωτε- ανάλογες περιπτώσεις, όπως θλίψεις, συμφορές
ρικεύει, σχεδόν με τους ίδιους πάντοτε τρόπους, ή περιόδους μετανοίας. Έτσι με την αναγγελία
τον πόνο της ψυχής που του προκαλεί ο θάνατος του θανάτου ενός προσφιλούς προσώπου οι άμε-
ενός προσφιλούς προσώπου. σοι συγγενείς και φίλοι διαρρήγνυαν τα ενδύματά
τους και αντί γι’ αυτά φορούσαν ύφασμα τραχύ
Έτσι για τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους και άκομψο, τον σάκκο. Παρέμεναν ασκεπείς και
ο θρήνος των νεκρών αποτελούσε τη σπουδαιότερη ανυπόδητοι, ξύριζαν μερικά ή ολικά την κόμη και
προς αυτούς επιτάφια τιμή και φροντίδα, «γέρας τον πώγωνα, έβαζαν στο κεφάλι τους χώμα ή στά-
θανόντων», όπως λέγει ο Όμηρος. Περιλάμβανε χτη, ή και κυλίονταν μέσα σ’ αυτά, παρέμεναν
δε δύο βασικά στοιχεία, πρώτο τον θρήνο (nenia) άλουστοι και για την διατροφή τους χρησιμοποι-
καθ’ εαυτό, και δεύτερο τον κοπετό (planctus). ούσαν τον άρτο του πένθους και το ποτήριο της
Και υπό μεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οι παρακλήσεως, δηλαδή, τροφές που προσέφεραν οι
γοερές και άναρθρες κραυγές, η προσφώνηση του συγγενείς και οι γείτονες. Συνηθισμένοι, ήταν και
νεκρού με το όνομά του ή και τα πένθιμα άσματα, οι αυτοτραυματισμοί και οι εντομίδες, που κατα-
στα οποία ξεσπούσαν οι συγγενείς και φίλοι, ιδι- δικάζονταν όμως ρητά από τον Νόμο, ως εθνικές
αίτερα οι γυναίκες, που συγκεντρώνονταν γύρω συνήθειες.
από τον προτιθέμενο νεκρό, συνοδευόμενοι από
ήχο αυλού ή λύρας. Με τον όρο δε κοπετός σημαί- Στη συνάφεια αυτή θα πρέπει να λεχθεί ακόμη
νονται ιδιαίτερα οι χειρονομίες και οι άλλες κινή- ότι η φαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκών
σεις και εκδηλώσεις του σώματος, με τις οποίες νεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δεν
οι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά- συνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρών
θος της ψυχής των για το θάνατο του προσφιλούς στην Π. Διαθήκη. Όπως παρατηρεί ο De Vaux οι
των προσώπου. Στις εκδηλώσεις αυτές συγκατα- εκδηλώσεις αυτές έχουν ενίοτε και στην Π. Δια-
λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους, η έκταση θήκη θρησκευτικό χαρακτήρα, ή μαρτυρούν εθνι-
των χειρών, η εκρίζωση των τριχών της κόμης και κές επιδράσεις, για τον ευσεβή όμως Ιουδαίο δεν
του πώγωνα, οι εντομίδες, η ρίψη του σώματος, η αποτελούν τίποτε περισσότερο από απλή έκφρα-
ρήξη και η ρύπανση των ενδυμάτων κ.ά.. ση πόνου για την απώλεια ενός προσφιλούς προ-
σώπου.
Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-
ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ- Είναι φανερό ότι πολλές από τις προχριστια-
ματιών γυναικών θρηνωδών, ο ρόλος των οποίων νικές αυτές συνήθειες, που επεβίωσαν διά μέσου
συνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο την της βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα, εξηγού-
οικογένεια του θανόντος, ή και να ενισχύουν την νται κατ’ αρχήν από τις αντιλήψεις, τις οποίες
από το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση των οι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και την
θρηνούντων. Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο- μετά θάνατο ζωή. Πίστευαν, δηλαδή, οι πρωτόγο-
νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα, σπάνια δε νοι λαοί ότι αιτία του θανάτου ήσαν τα κακοποιά
με χρήματα, δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως από πνεύματα, στα οποία συγκατέλεγαν και τις ψυχές
το λαό. των νεκρών. Με την έννοια αυτή οι νεκροί γίνο-
νταν για τους ζώντες επικίνδυνοι, όταν οι τελευ-
Κατ’ ανάλογο προς τους αρχαίους Έλληνες και ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-
Ρωμαίους τρόπο θρηνούσαν τους νεκρούς των και ντα. Κατά συνέπεια οι ζώντες φρόντιζαν όχι μόνο
οι Ιουδαίοι. Οι θρηνώδεις κραυγές των συγγενών να προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι που
και των φίλων, όπως και τα θρηνώδη άσματα, θεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-
των οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίες ρήσεως και επικοινωνίας, ανάλογες προς αυτές
γυναίκες, με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώ των ζώντων, αλλά και ό,τι εξασφάλιζε την εύνοιά
την πρώτη θέση. Με τα άσματα αυτά, που ήσαν τους. Λάμβαναν ακόμη και ανάλογα προφυλακτι-
προδιαμορφωμένα και προσαρμόζονταν κατά πε- κά μέτρα για την αποτροπή της κακοποιού ενέρ-
ρίπτωση, εξαίρονταν γενικά οι αρετές του νεκρού γειας που μπορούσε να προέλθει απ’ αυτούς.
Σελίδα 11
