Page 13 - Περί Νήψεως
P. 13
www.pemptousia.gr Τεύχος 20 / Περί Νήψεως / 09 Απριλίου 2014 ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Αξίζει να επαινεθούν σύγχρονοι ακαδημαϊκοί [4] «Νου δε όργανον ουδέν εστιν, αλλ’ αυ-
θεολόγοι που επισημαίνουν ότι “το κλειδί” για τοτελής εστιν ουσία και καθ’ εαυτήν ούσα
την κατανόηση των δογμάτων, η οδός της αυθε- ενεργητική, ει και προς την κατά διάνοιαν
ντικής θεολογήσεως, είναι η βίωση της Χάριτος, ψυχικήν τε και ανελιγμένην ζωήν υποκαταβι-
η εμπειρία που θα αποκτηθεί δια της ορθοδό- βάζει εαυτόν». Ο.π. Για την διευκρίνηση των
ξου ασκήσεως, της επιδιώξεως και επιμελείας ενεργειών της ψυχής σε μια σύγχρονη ορολο-
της καθαρότητας της καρδίας[38]. Κεντρικό και γία και διατύπωση βλ. Χρυσοστόμου Μονα-
ουσιαστικό σημείο της διδασκαλίας του αγίου χού Διονυσιάτου, Θεός Λόγος και ανθρώπι-
Γρηγορίου Παλαμά είναι ότι η θέωση του ανθρώ- νος λόγος, Άγιον Όρος 1998. Το παρακάτω
που δεν αποτελεί ένα ηθικό γεγονός στηριζόμε- θα μπορούσε να ήταν ερμηνεία του ως άνω
νο στην λογική του ανθρώπου, αλλά οντολογικό, χωρίου του Παλαμά: «Όταν η ενέργεια του
εμπειρικό γεγονός που αφορά όλη την ύπαρξη νοός εγκλωβίζεται στην αίσθηση η τον λόγο,
του ανθρώπου. Πρόκειται για προσωπική μέθεξη η διανόηση (λογική ενέργεια) λειτουργεί ως
των ακτίστων ενεργειών του προσωπικού Θεού. υποκατάστατο της νοήσεως (νοεράς ενέργει-
ας). Η διάνοια υπολείπεται από τον νου σε
Σημειώσεις δυνατότητες, διότι πάντοτε ενεργεί δια-λογι-
ζόμενη, ποτέ ενορατικά», σ. 47.
[1] Γρηγορίου Παλαμά, Ομιλίαι ΚΒ , εκδ. Σο-
φοκλέους του εξ Οικονόμων, Αθήνησι 1861, [5] Πρβλ. Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 2,3,15,
Ομιλία 53, από την 35 παράγραφο, σ. 172 κ. Συγγράμματα, τομ. Α , σ.551.
ε. Περί της διακρίσεως των όρων νους, διά-
νοια, καρδιά, ψυχή βλ. Μητροπ. Ναυπάκτου [6] Πολυσήμαντη είναι η λέξη “θεωρία”, η
Ιεροθέου, Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία, Α ἔκδ. “άληκτος γνώσις” στην Πατερική ορολογία.
1986, σ. 91-228, όπου στις σ. 111-117 επιση- Άλλοτε σημαίνει την φυσική θεωρία, την φυ-
μαίνεται ότι οι Πατέρες πολλές φορές εναλ- σική αποκάλυψη του Θεού (όχι βέβαια την
λάσσουν τους όρους χαρακτηρίζοντας τον analogia entis της δυτικής θεολογίας) που γίνε-
νου, άλλοτε ως διάνοια η νοερά ενέργεια της ται μέσω των λόγων των όντων με την λογική
ψυχής, άλλοτε ως ουσία της ψυχής. Στην Δυ- και είναι ο καταφατικός τρόπος, μία ευθεία
τική θεολογία ο νους εκλαμβάνεται πάντοτε κίνηση της ανθρώπινης διάνοιας διαμέσου της
ως διάνοια και λογική. Για τους θεολόγους κτίσεως προς τον Θεό. Άλλοτε σημαίνει την
της Δύσεως είναι “ανύπαρκτη” η νοερά ενέρ- θέα του Θεού, είτε «δι’ εσόπτρου και εν αι-
γεια. Ενδεικτικά σημειώνουμε: «Νους λέγεται νίγματι» στο στάδιο του φωτισμού, είτε «πρό-
και η του νου ενέργεια εν λογισμοίς συνιστα- σωπον προς πρόσωπον» στην θέωση και είναι
μένη και νοήμασι. Νους εστι και η ενεργούσα ο αποφατικός τρόπος, η ελικοειδής η κυκλική
ταύτα δύναμις, ήτις και καρδία καλείται παρά κίνηση του νου προς τον Θεό. Η θεωρία γί-
της Γραφής». Τρία κεφάλαια περί προσευχής νεται “αυτοκίνητη” η “κατ’ επιβολήν”, όταν
και καθαρότητος καρδίας 3, Γρηγορίου του ο άνθρωπος από μόνος του δημιουργεί στην
Παλαμά, Συγγράμματα, επιμ. Π. Χρήστου, διάνοιά του διάφορες έννοιες που απορρέ-
τομ. Ε , 1992, σ. 159 (στο εξής Συγγράμ- ουν από τις γνώσεις περί των ευεργεσιών του
ματα). «Όταν δε απαιτώμεθα ειπείν τι νους Θεού, θανάτου και κρίσεως, των αισθητών και
και τι διάνοια, τον μεν νουν ουσίαν λέγομεν, νοητών όντων, ενσάρκου οικονομίας του Θεού
την δε διάνοιαν ουσιώδη ενέργειαν... αλλ’ ουκ και των λοιπών περί Θεού δογμάτων, αρχικά
έστι ποτέ χωρίς νου η διάνοια». Επίτομος δι- χωρίς την συμμετοχή της Χάριτος, και “ετε-
ήγησις Φακρασή Πρωτοστράτορος 26, Συγ- ροκίνητη” η “κατά παραδοχήν”, όταν δια της
γράμματα, τομ. Δ , 1988, σ. 229. Και αγίου Χάριτος που ενεργεί στην καρδιά αρπάζεται
Ισαάκ Σύρου, Λόγος 83, εκδ. Σπετσιέρη, σ. η διάνοια σε θεωρία χωρίς την θέληση του
320 «Ο μεν γαρ νους μία εστί των της ψυχής ανθρώπου. Για την διάκριση των δύο αυτών
αισθήσεων· η δε καρδία εστίν η περιέχουσα θεωριών και την υπεροχή της δευτέρας βλ.
και κρατούσα τας ένδον αισθήσεις. Και αύτη στο έργο των αγίων Καλλίστου και Ιγνατί-
εστίν η ρίζα». ου Ξανθοπούλων, «Μέθοδος και κανών ακρι-
βής», Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, εκδ.
[2] «Διάνοια δε λογική μεν εστιν αεί, διεξο- Αστήρ 1961, τομ. Δ , κεφ. 68, σ. 262.
δικώς δε πρόεισιν εις την μετά λόγου δόξαν
αποτελευτώσα». Ομιλία 53, 36, Οικονόμου, σ. [7] Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων 1,3,34, Συγ-
174. γράμματα, τομ. Α , σ. 445.
[3] «Πάσαι δ’ αύται δι’ οργάνου πρώτου [8] «Της ουν καθ’ εαυτόν ενεργείας γενόμε-
συνειστήκασι και ενεργούσι του ψυχικού εν νος ο νους, ήτις εστίν η προς εαυτόν στροφή
εγκεφάλω πνεύματος». Ο.π. και τήρησις, δι’ αυτής υπεραναβαίνων εαυ-
Σελίδα 13
