Page 11 - Περί Νήψεως
P. 11
www.pemptousia.gr Τεύχος 20 / Περί Νήψεως / 09 Απριλίου 2014 ΑΝΑΛΕΚΤΑ
Η Χρήση Λογικής και Νοεράς
Ενέργειας του Ανθρώπου
κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά
Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς ομιλεί περί των πέντε δυνάμεων της ψυχής: αίσθησης, φαντα-
σίας, δόξας, διάνοιας, νου. Ο μεγάλος αυτός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής διευκρινίζει
ότι διάνοια είναι η λογική δύναμη που ολοκληρώνει με διάφορους διεξοδικούς συλλογι-
σμούς την δόξα δηλαδή την γνώμη, και έχει ως έδρα της τον εγκέφαλο.
Γράφει ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου Γέροντας Εφραίμ
υνέχομαι όλος από πόθο και τρόμο, όταν με- σης διανοητά δι’ εαυτής ποιεί»[7]. Ο δεύτερος
Σλετώ η όταν πρόκειται να μιλήσω για τον ψυχικός οφθαλμός είναι ο νους, δηλαδή η νοερά
μεγάλο θεολόγο και Πατέρα της Εκκλησίας μας, ενέργεια μέσα στην καρδιά του ανθρώπου με την
τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά. Πόθο, γιατί αυτός οποία επιτυγχάνεται η θεία εποψία και η εμπει-
ο άγιος εκφράζει κατά ένα μοναδικό τρόπο την ρική γνώση του Θεού δια των ακτίστων θεοποιών
Πατερική θεολογική σκέψη ως προς την ακριβή ενεργειών του Θεού[8].
και αναλυτική διδασκαλία των Τριαδολογικών
και Χριστολογικών δογμάτων, αλλά και αποκα- Η άσκηση των αρετών έχει ως σκοπό την ένωση
λύπτει και ερμηνεύει δυσεξιχνίαστες ανθρωπο- του ανθρώπου με τον Θεό δια της ακτίστου Χά-
λογικές αλήθειες. Τρόμο ιερό αισθάνομαι, γιατί ριτός Του. Με τις αρετές μπορούμε να οδηγη-
φοβούμαι μήπως παρερμηνεύσω κάτι από την θούμε στην προς τον Θεόν ομοίωση· δίχως όμως
διδασκαλία και την χαρισματική ζωή του αγίου. την επίτευξη της αισθητής, οντολογικής[9] κατά
Θαρρώντας όμως στις πρεσβείες του προχωρώ Χάριν ενώσεως δεν πετυχαίνουμε, δεν “πάσχο-
στην κατά το δυνατόν ανάπτυξη, μέσα στα όρια μεν” την θέωση[10].
του χρόνου που μου προσφέρεται, του τόσο λε-
πτού και σημαντικού θέματός μας, που άπτεται Μετά την πτώση των Πρωτοπλάστων διαταρά-
του βιώματος της χριστιανικής ζωής. χθηκαν και διασπάσθησαν οι ψυχικές δυνάμεις
του ανθρώπου[11]. Οι δυνάμεις αυτές, και ιδι-
Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς στην δεύτερη ομι- αίτερα η νοερά, πρέπει τώρα με την Χάρη του
λία του για τα Εισόδια, όπου παρουσιάζει το Θεού και την συνέργεια του ανθρώπου να αποκα-
πρόσωπο της Θεοτόκου ως πρότυπο ησυχαστικής τασταθούν και να ενοποιηθούν μέσα στον χώρο
ζωής, ομιλεί αναλυτικά περί των πέντε δυνάμεων της καρδίας, που αποτελεί το πνευματικό κέντρο
της ψυχής· αίσθησης, φαντασίας, δόξας, διάνοι- του ανθρωπίνου προσώπου, τον θρόνο της Θείας
ας, νου[1]. Εκεί ο μεγάλος αυτός ανατόμος της Χάριτος[12]. Με τον τρόπο αυτόν ξαναβρίσκει
ανθρώπινης ψυχής διευκρινίζει ότι διάνοια είναι ο άνθρωπος «το αρχαίο εκείνο κάλλος»[13] και
η λογική δύναμη που ολοκληρώνει με διάφορους θεραπεύεται το ανθρώπινο πρόσωπο[14].
διεξοδικούς συλλογισμούς την δόξα δηλαδή την
γνώμη[2], και έχει ως έδρα της τον εγκέφαλο[3]. Κατά τον Παλαμά ο νους του ανθρώπου έχει ου-
Ο νους είναι αυτοτελής ουσία που έχει ως κύρια σία και ενέργεια όπως και ο Θεός[15]. Η ου-
ενέργειά του, την νοερά· όταν όμως εκπίπτει από σία του νου, που εδρεύει στην καρδιά[16], στο
αυτή την κίνηση, περιορίζεται στην διανοητική «πρώτον σαρκικόν λογιστικόν όργανον»[17],
και μόνο ζωή[4]. είναι αμετάβατη «μηδέποτε εαυτήν απολεί-
πουσα»[18]. Η ενέργεια όμως του νου μεταβαί-
Ο άνθρωπος έχει δύο ψυχικούς οφθαλμούς[5]. Ο νει[19] και διαχέεται έξω δια των αισθήσεων και
πρώτος είναι η διάνοια που έχει ως επιστητό της των λογισμών. Την ενέργεια αυτή προσπαθεί να
την κτιστή γνώση. Όμως με την διάνοιά του ο επαναφέρει στην ουσία ο ασκητής με την νοερά
άνθρωπος μπορεί να μελετά και το Άκτιστο, να προσευχή, ώστε ο νους να επιστρέψει στον εαυ-
ενασχολείται, κάτω από προϋποθέσεις, με διά- τό του και κατόπιν να ενωθεί με τον Θεό[20].
φορες πνευματικές “θεωρίες”[6]. Η διάνοια δεν Μπορεί σε κάποιον να λειτουργεί αυτή η νοερά
αποτελεί τον κύριο οφθαλμό της ψυχής, γιατί δεν ενέργεια, αλλά επειδή δεν γνωρίζει την Πατερι-
μπορεί να γνωρίσει εμπειρικά τους επουράνιους κή διδασκαλία, να μην έχει συνειδητοποιήσει τι
θησαυρούς· αυτή «τα αισθητά και τα νοερά επί- συμβαίνει ακριβώς στον χώρο της καρδίας του·
Σελίδα 11
